W roku 1237 na polecenie księcia Bolesława wstydliwego, niejaki Teodor z rogu Grifitów sprowadził do Krakowa zakon Braci Mniejszych Franciszkanów i ulokował ich przy obecnym placu Wszystkich Świętych. Kiedy 20 lat później lokowano Kraków, Franciszkanie mieli już swoją murowaną świątynię. Wytyczono ulicę prowadzącą od rynku miejskiego do ich kościoła. Z racji że prowadziła do Braci Mniejszych nazwano ją Bracką, a z racji że prowadziła do wcześniejszych zabudować stała się nierówna i nieregularna.
Raczej, niewielu zastanawiało się nad nią, a może mało który turysta zwracał na nią uwagę, dopóki krakowski bard- Grzegorz Turnau nie wydał singla zatytułowanego „Bracka”. Słowa do tej piosenki napisał Michał Zabłocki, który wspominając przyznał, iż tekst powstał w obliczu całkowitego braku weny. Mimo to stał się jednym z najsłynniejszych, mówiących o Krakowie.
Nasza podróż rozpoczniemy od strony rynku zmierzając w kierunku franciszkańskiego konwentu.
Dom nr 1- 1a/ Rynek Główny 21. Kamienica pod Ewangelistami. Czasem zwana Kamienicą Lanckorońskich. Kamienica została wzniesiona na początku XV wieku, jednak jej tylna część, przynależna do posesji przy ulicy Brackiej 3/5 funkcjonowała już wcześniej. Tuż po lokacji wzniesiono tam mieszkalną wieże, którą identyfikuje się z funkcjami najstarszego ratusza i siedzibą wójta. Dom należał do rodziny Hozjuszy i tu miał się urodzić Stanisław Hozjusz, późniejszy kardynał, biskup warmiński, prymas- obrońca wiary katolickiej i zagorzały przeciwnik reformacji. Następnie dom przeszedł na własność rodu Morsztynów, a potem Lanckorońskich. Po tych ostatnich zachowały się resztki kaplicy, na pierwszym piętrze, wśród nich: sztukateria z XVII stulecia i około sto lar starsze malowidła ścienne. W latach 1656- 1657 w domu zamieszkiwał wojskowy gubernator okupowanego Krakowa- szwedzki generał Paweł Wirtz. Po potopie szwedzkim, około 1688 roku dokonano przebudowy gmachu. Wówczas powstał monumentalny portal wejściowy z figurami czterech ewangelistów. W roku 1907 przebudowano kamienicę na potrzeby Galicyjskiego Banku hipotecznego, co upamiętnia tablica. W latach 1876–1930 mieszkał, tworzył i umarł wielki poeta Podhala – Władysław Orkan. Przy ul. Brackiej znajdowała się kiedyś znakomita winiarnia o nazwie „Bodega”, ściągająca wielu artystów i pisarzy, gdzie zamiast stołów były beczki.
Dom nr 2/ Rynek Główny 20. Pałac Potockich. Jeśli staniemy przed budynkiem Rynek Główny 20 to zobaczymy oryginalną wielkość działki lokacyjnej. Co to oznacza? A mianowicie, o takiej szerokości były wyznaczane parcele, działki przy rynku krakowskim w momencie lokacji miasta, czyli w roku 1257. Jest to jedna z niewielu oryginalnych parceli. Większość, przez stulecia było dzielonych lub łączonych, co spowodowało różną wielkość przyrynkowych kamienic. W XIV i XV wieku nastąpiła rozbudowa gmachu o bliżej nie ustalonym zakresie. Jednak na podstawie analogii do prac i zmian jakie przechodził ówczesny rynek, najprawdopodobniej powstała trzecia, murowana kondygnacja. Powstała tylna, Pietrowa oficyna. Połączono skrzydło główne, z bocznym, znajdującym się od strony ulicy Brackiej. Kamienica pozostawała w rękach bogatych mieszczan, trudniących się kupiectwem. W XV wieku: kupca lwowskiego Jana Karla, czy Łukasza Noskowskiego rektora Akademii Krakowskiej. W 1553 dom zakupił kasztelan krakowski- Wawrzyniec Spytek Jordan, którego piękny, manierystyczny nagrobek możemy podziwiać w kazimierskim kościele świętej Katarzyny. Po śmierci kasztelana dom przejęła jego żona- Anna, będąca w jego posiadaniu do 1597 roku. W ostatniej ćwierci XVI i w pierwszej ćwierci XVII wieku pałac przeszedł gruntowną przebudowę otrzymując wczesnobarokową szatę. Koszt tej inwestycji wziął na siebie podskarbi koronny Jan Firley. Połączono wszystkie elementy pałacu wprowadzając, od strony dziedzińca, arkadową loggię. Niestety, nie zachowała się dekoracja paradnych sal pierwszego piętra na którą składały się niezliczone posągi, kamienne gzymsy i liczne malowidła. Od tej pory gmach pozostawał wyłącznie w rękach magnackich. Po śmierci Firleya pałac należał do książąt Wiśniowieckich, a od początku XVIII wieku do wojewody kijowskiego, hetmana wielkiego koronnego- Stanisława Potockiego, który to odsprzedał go staroście krakowskiemu- Eliaszowi Wodzickiemu. Nowy właściciel dokonał przebudowy w duchu klasycystycznym, odzwierciedlającym sztukę architekturę czasów stanisławowskich. Modernizacja przypadająca na lata 1774- 1777 odbywała się pod kierunkiem Ferdynanda Naxa. Powstała piecioosiowa, trójkondygnacyjna fasada rozwiązana wedle wielkiego porządku architektonicznego. Zwieńczona tympanonem z herbami „Starykoń” i „Prus III” w towarzystwie przedstawień Marsa i Bellony. Zaznaczmy, że fasada ma pole kwadratu: jej podstawa jest równa jej wysokości. Do dziś zachowała się architektoniczna i rzeźbiarska dekoracja paradnych sal pierwszego piętra: stiuki, kominki, boazerie, stolarka i lampy.
W 1787 roku, czasie swojego pobytu w Krakowie, z okien pałacu król Stanisław Poniatowski oglądał intronizację króla kurkowego.
W końcu XIX stulecia przeprowadzono adaptację na cele handlowe, na parterze zaczął funkcjonować Bazar Krajowy.
W latach dwudziestych XX wieku przeprowadzono restaurację pałacu z poszanowanie wcześniejszej struktury historycznej. Prace prowadzili Ludwik Wojtyczko i Kazimierz Wyczyński, na zlecenie ówczesnego właściciela Franciszka Salezego Potockiego.
Więcej: https://krakow-przewodnik.com.pl/krakowskie-zabytki/palac-potockich-zbaraskich/
Domy nr 3-5. Obecnie jest to zabudowa połączona, jednak swą historią sięga aż do czasów lokacji. Pod dawnym numerem 3 wznosiła się wieża mieszkalno- obronna identyfikowana z pierwszą siedzibą władz miejskich. Wzniósł ją, najpewniej, wójt Henryk- brat wójta Alberta, który wzniecił powstanie przeciw Łokietkowi w latach 1311- 1312. Od czasów rebelii urząd wójtowski przestał być dziedziczny.
Pod numerem 5 znajdował się dom należący w XIV wieku do kasztelana krakowskiego Spicymira z Melszyna. Był to dar od samego króla Kazimierza Wielkiego. Później dom zamieszkiwali spadkobiercy kasztelana. W roku 1460 dom zamieszkiwał Jan Długosz, a cztery lata później odkupiła go Akademia Krakowska i zorganizowała tu Bursę Węgierską, gdzie mieszkali studenci pochodzący z Węgier. Ów internat działał do 1540 roku, choć akademia posiadała prawa do nieruchomości aż do 1776 roku. Po reformie Kołłątajowskiej uniwersytetu kamienicę sprzedano prywatnym właścicielom. Obecny jej wygląd jest wynikiem przebudowy, polegającej na połączeniu jej z dwiema sąsiednimi kamieniczkami. Na domu znajduje się granitowa tablica w języku polskim i węgierskim z następującym napisem: Budynek ten stał się domem dla węgierskich żaków studiujących w Krakowie w XV i XVI wieku, którzy na polskiej ziemi ku chwale węgierskiej kultury dla dobra ojczyzny powiększali swoje wiadomości na wielkiej sławy Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1904 Zygmunt Sarnecki otworzył w tej kamienicy pierwszy w Krakowie salon sprzedaży dzieł sztuki – ARS. W części domu numer 5 mieści się kawiarnia o nazwie „Nowa Prowincja”, której współwłaścicielem jest Grzegorz Turnau.
Dom nr 4. Pierwsze zabudowania pochodzą z początków XIV wieku. W początkach XVI stulecia była ona połączona z kamienicą Hetmańską przynależną do domów rynkowych. W pierwszej połowie XIX wieku została przebudowana przez Szczepana Humberta i rozbudowana po pożarze z 1850 roku. Do budynku wchodzimy zrekonstruowanym, boniowanym portalem pochodzącym z XVII wieku
Dom nr 6. Kamienica pod Meduzą. Nazwa pochodzi od wizerunku meduzy oplecionej dwoma wężami, jaki znajduje się na portalu wejściowym. Jest to dzieło Jana Schmelzera. . Kiedyś dom ten zajmowała rodzina kupiecka i nazwano go „Pod Białą Głową”. Po I wojnie światowej dom zburzono i zbudowano czynszową kamienicę, jednak zachowano portal. W XIX wieku, od 1887 roku, działał tu zakład introligatorski Roberta Jahoda.
Dom nr 7. Kamienica ma obok portalu wykuty w czarnym marmurze herb Abdank z koroną hrabiowską. Dom ten należał w pierwszej połowie XIX w. do hrabiowskiej rodziny Ankwiczów. To właśnie w pannie Henriecie Ewie Ankwiczównie, podczas jej pobytu w Rzymie, pod koniec 1829 zakochał się Adam Mickiewicz. Jednakże ojciec, hrabia Stanisław, wywiózł pannę z Rzymu do Krakowa, gdyż nie uważał poety za odpowiednią partię dla swej ukochanej jedynaczki. Henrietta Ewa Ankwiczówna stała się prototypem Ewy z III części „Dziadów”, a także adresatką wierszy poety: „Do mego Cziczerona”, „Do H… Wezwanie do Neapolu. (Naśladowanie z Goethego)”. Henrietta Ewa (1810–1879 wyszła potem dwukrotnie za mąż (primo voto Sołtykowa, secundo voto Kuczkowska), była właścicielką pałacu Decjusza na Woli Justowskiej. Wsławiła się dużą rozrzutnością, na skutek czego wyrąbano sporą część lasu na Woli.
Dom nr 8. Dawna siedziba cechów: złotniczego i kowalskiego.
Dom nr 9. Kamienica była ośrodkiem szerokiego życia towarzyskiego w czasach, gdy mieszkał tu współtwórca Plant – Florian Straszewski.
Dom nr 10. Kamienica Pieniążków. Dom z połączenia dwóch średniowiecznych, XIV wiecznych kamienic, w pierwszej ćwierci XVIII wieku, dla rodziny Pieniążków. Jedna z nich, została przebudowana w roku 1549 przy udziale Mikołaja Castiglione- ostatniego architekta zamku wawelskiego. Kamienicę strawił pożar w 1850 roku, odbudowano ją w trzy lata. Mim o pożogi ocalał barokowy portal i renesansowe obramienia okienne, zwłaszcza od dziedzińca. Mieszkał Ludwik Michałowski (1829–1899 – znany kolekcjoner sztuki, prowadzący salon artystyczny. Podczas drugiej wojny światowej bomba uszkodziła fasadę i wczesnobarokowy portal, który w 1957–1958 został odnowiony. Mimo wielu przekształceń ocalało wewnątrz kilka gotyckich portali i ładna izba „na zadzi” z interesującą kolumną międzyokienną i pięknym stropem.
Dom nr 11.
Dom nr 12 – 14. Pałac Larischa. Z początkiem lat czterdziestych XVIII stulecia dom narożny oraz dwie kamienice od strony ulicy Brackiej zakupił wojewoda bracławski- Stefan Jordan. W latach 1743- 1765 zabudowę scalono i przekształcono w barokowy pałac wedle projektu włoskiego architekta- Francesco Placidiego. Powstała barokowa zabudowa, której główną fasadę zorganizowano od ulicy Brackiej, umieszczając tam dwa portale wejściowe i monumentalną, reprezentacyjną, trójbiegową klatkę schodową. W roku 1790, niedokończony budynek zakupił książę Massalski.
Później właściciele budynku się zmieniali. Pałac należał kolejno do hrabiny Heleny Potockiej, Tadeusza Czackiego- kustosza zamku wawelskiego oraz Jacka Kluszewskiego- twórcy krakowskiej sceny teatralnej. Ostatni z wymienionych przekazał budynek Radzie Miasta, która przez krótki okres stworzyła tam swoją siedzibę, tym samym budynek nazywano „nowym ratuszem”. Sytuacja taka była spowodowana brakiem roztropności rajców krakowskich. Tworząc swoją Komisję Upiękniania Miasta, nakazali rozebrać budynek średniowiecznego ratusza, tracąc tym samym własną siedzibę. W roku 1833 nastąpiła kolejna zmiana właściciela. Nowym nabywcą stał się właściciel dóbr ziemskich, producent jedwabiu, współzałożyciel Krakowskiej Szkoły Rzemieślniczej, filantrop- baron Karol Larisch. Podobnie jak większość zabudowy w tym miejscu, tak i ten pałac został zniszczony przez płomienie pożaru w 1850 roku. Odbudowa zniszczonego gmachu trwała cztery lata i związana była z włączeniem do niej dwóch kolejnych kamienic od strony placu Wszystkich Świętych. Pałac odbudowano, ale nie miał on już nic wspólnego z barokową kompozycją Placcidiego, a tym bardziej, ze średniowieczną zabudową mieszczańską. Powstał monumentalny budynek w stylu neobaroku autorstwa Pawła Barańskiego. W 1854 roku Larisch podarował pałac miastu, od tego czasu stracił on funkcje mieszkalne stając się budynkiem użyteczności publicznej. Najpierw, w latach 1854-1871, siedzibę miało tutaj Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych. Wygląd jaki obecnie możemy zobaczyć to testament XIXwiecznej architektury historyzującej. Okazałe, bliźniacze, portale wejściowe prowadzą od ulicy Brackiej i placu Wszystkich świętych. Fasada, wbrew założeniom Placcidiego została umieszczona od placu Wszystkich Świętych. Monumentalny portal wkomponowany w centralnie położony ryzalit dźwiga piano nobile pierwszego piętra. Całość budynku wieńczy attyka, w której części środkowej widać dwie terakotowe figury.
Więcej: https://krakow-przewodnik.com.pl/krakowskie-zabytki/palac-larischa/
Dom nr 13. Pierwsze zabudowania murowane powstały w XV wieku, przebudowano w XVII wieku, a później w 1857 roku. Tutaj swoją introligatornię, w latach dziewięćdziesiątych XIX wieku, przeniósł Robert Jahoda, który współpracował z takimi artystami jak: Wyspiański, czy Leon Wyczółkowski. Obecnie mieści się tutaj siedziba Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa.
Dom nr 15. Kamienica powstała na przełomie XV i XVI wieku jako należność rodziny Ligęzów, a później Jordanów. Został przebudowany w XVIII wieku, a potem po 1850. Z ostatniej przebudowy pochodzi neorokokowa fasada. Obecnie, w tym budynku, mieści się Krajowa Izba Turystyki. Tutaj też, swoje biuro poselskie prowadził Zbigniew Wasserman- poseł, który zginął tragicznie pod Smoleńskiej, w katastrofie rządowego samolotu w kwietniu 2010 roku.
Dom nr 17. Pałac Sanguszków. Zwany jest również pałacem Rosenthalów. Budynek powstał w połowie XVI wieku, kiedy to w okolicy dawnego kościoła pod wezwaniem Wszystkich Świętych zaczęła rozwijać się rezydencjonalne zabudowa miejska. Należał kiedyś do książęcej rodziny Sanguszków – stąd nazwa, a obecnie należy do Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II. Jest to 4-skrzydłowy gmach o zwartej sylwecie, zwrócony fasadą do ulicy Franciszkańskiej. Swój dzisiejszy kształt nabył w latach 1851-1853 według projektu berlińskiego architekta Plessnera dla M. J. i H. Rosenthalów (stąd wcześniejsza nazwa Pałac Rosenthalów). W latach 40. XIX w. zakupiony przez ks. Romana Władysława Sanguszkę.