Przy dawnym rynku kleparskim stoi niewielki kościółek pod wezwaniem świętego Wincentego A’Paulo. Jego ceglana fasada jest schowana pomiędzy mieszczańskie kamienice. Często, bokiem, omijana świątynia kryje w swych murach aż dwa miejsca kultu.
Patron kościoła- Wincenty A’Paulo i zakon misjonarzy
Wincenty urodził się w Pouy (obecnie St-Vincent-de-Paul w południowo- zachodniej Francji) 24 kwietnia 1581 r. jako trzecie z sześciorga dzieci, w biednej, wiejskiej rodzinie. W wieku lat czternastu rozpoczął naukę w przyklasztornej szkole Braci Mniejszych Franciszkanów w Dax. Po pięciu latach rozpoczął studia teologiczne w Tuluzie i został kapłanem. W roku 1604 zakończył studia z tytułem bakałarza, lecz kontynuował je w Rzymie i na paryskiej Sorbonie zajmując się prawem kanonicznym, zdobywając licencjat w roku 1621.
Kiedy udał się Morzem Śródziemnym z Marsylii do Narbonne, został wraz z całą załogą i pasażerami napadnięty przez tureckich piratów i przewieziony do Tunisu jako niewolnik. W ciągu dwóch lat niewoli miał kolejno czterech panów. Ostatnim z nich był renegat z Nicei Sabaudzkiej. Młody kapłan zdołał go jednak nawrócić. Obaj szczęśliwie uciekli do Europy. Właściciel Wincentego znalazł w Rzymie przytułek. Wincenty przez ten rok nawiedzał w Rzymie miejsca święte i dalej się kształcił. Papież Paweł V wysłał Wincentego do Francji w nieznanej bliżej misji na dwór Henryka. Pozyskał sobie zaufanie królowej, Katarzyny Medycejskiej, która obrała go sobie za kapelana, mianowała go swoim jałmużnikiem i powierzyła mu opiekę nad Szpitalem Miłosierdzia. Przez pewien czas głosił Chrystusa galernikom (więźniom, którzy pracowali jako wioślarze).
Prawdopodobnie duże znaczenie w życiu Wincentego odegrało zdarzenie, jakie miało miejsce 25 stycznia 1617 r. w Folleville. Wincenty głosił wówczas rekolekcje. Wezwano go do chorego, cieszącego się opinią porządnego i szanowanego człowieka. Na łożu śmierci wyznał mu on, że jego życie całkowicie rozminęło się z prawdą, że ciągle udawał kogoś innego niż był w rzeczywistości. W liturgii tego dnia przypadała uroczystość Nawrócenia św. Pawła. Odtąd Wincenty zaczął gorliwie służyć ubogim i pokrzywdzonym. Złożył Bogu ślub poświęcenia się ubogim. Głosił im Chrystusa i prawdę odnalezioną w Ewangelii. Zgromadził wokół siebie kilku kapłanów, którzy w sposób bardzo prosty i dostępny głosili ubogim Słowo Boże. W ten sposób w dniu 17 kwietnia 1625 roku powstało Zgromadzenie Księży Misjonarzy – lazarystów. Skupiało księży i braci świeckich. Zawiązane w celu prowadzenia pracy misyjnej w małych miasteczkach, wioskach i wśród galerników. Misjonarze zobowiązywali się nie sprawować obowiązków kapłańskich w wielkich miastach oraz nie przyjmować beneficjów i godności kościelnych. Mieli rozwijać szkolnictwo i opiekę nad chorymi.
Wincenty w sposób szczególny dbał o przygotowanie młodych mężczyzn do kapłaństwa. Organizował specjalne rekolekcje przed święceniami, powołał do życia seminaria duchowne. Wincenty założył również stowarzyszenie Pań Miłosierdzia, które w sposób systematyczny i instytucjonalny zajęły się biednymi, porzuconymi dziećmi, żebrakami, kalekami. Spotkanie ze św. Ludwiką zaowocowało powstaniem Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia (1633 r.), zwanych szarytkami (od franc. charite – miłosierdzie). W okresie frondy (zamieszki polityczne w Paryżu w latach 1648-1653) Wincenty niósł pomoc rzeszom głodujących, dotkniętym nieszczęściami i zniszczeniami wojennymi. Przez wiele lat był członkiem Rady Królewskiej – tzw. Rady Sumienia, której podlegały wszystkie sprawy Kościoła. Zmarł w 1660 r. w wieku 79 lat. Jego misjonarze pracowali wtedy już w większości krajów europejskich, dotarli też do krajów misyjnych w Afryce północnej. W 1651 r. przybyli również do Polski. W roku 1729 papież Benedykt XIII wyniósł Wincentego do chwały błogosławionych, a papież Klemens XII kanonizował go w roku 1737. W 1885 r. Leon XIII uznał go za patrona wszystkich dzieł miłosierdzia w Kościele.
W ikonografii św. Wincenty a Paulo przedstawiany jest w długiej szacie zakonnej i szerokim płaszczu. Jego atrybutami są: anioł, dziecko w ramionach, dziecko u stóp, krucyfiks.
Historia kościoła
Zanim opowiem o obecnej świątyni pod wezwaniem świętego Wincentego A’Paulo, muszę przenieść się czasie, aż do okresu średniowiecza, do wieku XIV. Miejsce gdzie wznosi się obecny kościół już wówczas pełniło role sacrum, ale przeznaczone było dla innego obiektu sakralnego.
Kościół pod wezwaniem świętych Filipa i Jakuba powstał w XIV wieku, zapewne jako drugi kościół kleparski, po farze świętego Floriana. Pierwsza wzmianka o nim w dokumentach znajduje się w księgach ławniczych krakowskich pod rokiem 1373. Nie znamy dokładnej daty jego budowy, ale najprawdopodobniej powstał jeszcze przed lokacją Kleparza. Taką teorię poświadcza jego położenie odbiegające od wytyczonej wówczas szachownicy ulic. Ze wzmianek Jana Długosza o patronacie sprawowanym przez przedstawicieli rodu Nowinów, kościół posiadał też uposażenie na dochodach z ich dóbr, można przypuszczać, że fundatorem byli członkowie rodu Nowińczyków z Minogi koło Skały.
Był skromnych rozmiarów, skoro źródła zwykle mówią o nim „capella”, murowany tylko częściowo. Prawdopodobnie padł ofiarą pożaru Kleparza w 1476 roku, spłonął też w wielkim pożarze w 1528 roku Nie wiemy, kiedy został odbudowany. W 1561 roku w aktach lustracji figuruje jurydyka św. Filipa i Jakuba, obejmująca 6 domów oraz folwark. W aktach wizytacji kardynała Jerzego Radziwiłła z 1599, kościół został opisany jako murowana kaplica. Zniszczony został ponownie podczas potopu szwedzkiego. Dawne krakowskie przewodniki wskazują, że należał w swoim czasie do parafii Wszystkich Świętych. Po potopie został odnowiony i zbarokizowany staraniem Andrzeja Nawojowiusa z kolegiaty świętego Floriana, a w 1667 roku został po odbudowie konsekrowany. Wówczas to pojawia się w odniesieniu do niego określenie „kaplica moskiewska”. W 1755 roku ponownie strawił go pożar. Nie oszczędziła kościoła Konfederacja Barska, kiedy to w 1768 roku został ponownie zniszczony, w skutek podpalenia przez Rosjan, ale odbudowano go. Pod koniec XVIII stulecia jest opisywany jako budowla orientowana czyli skierowana w kierunku wschodnim, pokryta gontem, o dwóch kruchtach, z murowanym sklepieniem.
Przy kościele od XV wieku funkcjonował cmentarz, który przez pewien czas pełnił funkcję jednej z dwóch głównych krakowskich nekropolii – przez kilka lat, pomiędzy zamknięciem w końcu XVIII stulecia cmentarzy parafialnych w granicach miejskich, a uruchomieniem na początku XIX wieku komunalnego Cmentarza Rakowickiego chowano tu zmarłych z parafii mariackiej i Św. Krzyża. Kościół został zburzony w 1801 roku, a budulec z kościoła użyto przy organizowaniu Cmentarza Rakowickiego, wyposażenie częściowo sprzedano, częściowo przeniesiono do kościoła parafialnego w Modlnicy. Zmarłych chowano tutaj jeszcze przez kilka lat (Cmentarz Rakowicki otwarto w 1804 r.). Teren po cmentarzu i kościele puszczono w dzierżawę jako ogród. W 1863 r. nieruchomość po kościele śś Filipa i Jakuba została zajęta przez ojców misjonarzy, którzy założyli tutaj swój dom zakonny.
W 1861 r. na teren Kleparza sprowadzili się Księża Misjonarze. Dwa lata później stali się właścicielami parceli przy ulicy św. Filipa.
Obecny kościół zbudowano według projektów Filipa Pokutyńskiego w latach 1875-1877 nawiązując do wzorów włoskiego trecenta, czyli stylu we włoskiej architekturze i sztuce poprzedzającej epokę renesansu. Ołtarz główny został sprowadzony z Wiednia. Uroczystej konsekracji kościoła dokonał 2 września 1877 roku, arcybiskup Lodovico Jacobini nuncjusz apostolski w Wiedniu.
W latach 1911-1912 kościół został rozbudowany według projektu Jana Sas Zubrzyckiego, twórcy idei, która miała udowodnić o istnieniu w architekturze kierunku określanego mianem gotyku nadwiślańskiego. W ramach tej koncepcji przedłużono prezbiterium, wybudowano nową zakrystię łącząc ją z klasztorem oraz kaplicę Matki Bożej z Lourdes. Ponowna konsekracja odbyła się 1 listopada 1912 roku, dokonał jej Kacper Słomiński wizytator zgromadzenia Księży Misjonarzy. Kościół raz jeszcze w 1936 roku, po zmianie wystroju, konsekrował biskup Stanisław Rospond.
W latach 1956-1957 wykonano nową polichromię i nowy wystrój wnętrza. W miejsce starych, drewnianych ołtarzy, postawiono nowe – wykonane z kamienia i marmuru. W roku 1980 kościół został przemalowany, według starych jeszcze przedwojennych projektów. Ostatnie malowanie kościoła odbyło się w 2000 roku i odzwierciedlało pierwotne założenie ikonograficzne.
Architektura i wnętrze
Znajdujemy się na ulicy Świętego Filipa, naprzeciw numeru 19. Przed nami skromna fasada kościoła misjonarzy, pod wezwaniem świętego Wincentego A’ Paulo. Mimo, iz sama szata koresponduje z architekturą łuku triumfalnego, to reprezentuje styl historyczny- neogotycki. Fasada jest trójosiowa, część centralna jest diametralnie bardziej obszerna od osi bocznych. Jej kulminacją jest portal wejściowy z pełną archiwoltą, z górującą nad nim okienną rozetą, nawiązującą do rozet gotyku francuskiego. Wszystko to, nakrywa trójkątny tympanon.
Zza niewielkiej kruchty, ponad którą znajduję się chór muzyczny widzimy nawę główną kościoła. Wnętrze ma formę bazyliki, z wydłużonym prezbiterium, w której niższe nawy boczne otwierają się do nawy głównej ostrołukowymi arkadami.
Na filarach, znajdujących się najbliżej prezbiterium umieszczono wizerunki świętych z małym Jezusem Chrystusem. Po lewej jest to obraz świętej Teresy od dzieciątka Jezus, zaś po prawej figura świętego Antoniego z Padwy.
Obecny ołtarz wykonany, z białego marmuru i alabastru, w roku 1935 wedle projektu Franciszka Mączyńskiego. W samym centrum miejsce znalazła figura „Serce Pana Jezusa”, czyli ikonograficzne przestawienie Chrystusa z widocznym, tak zwanym otwartym sercem. Wizerunek ten jest adorowany przez dwóch świętych umieszczonych w niszach ołtarza. Są nimi święty Piotr i Paweł. Po lewej stronie prezbiterium znajduje się ołtarz poświęcony patronowi świątyni czyli Wincentemu A’ Paulo, którego adorują święci: Antoni Padewski oraz Józef. Ponad wszystkim górują witraże wykonane w Wiedniu w roku 1877 i w Krakowie w roku 1812. W centralnym witrażu dostrzegamy wizerunek patrona tutejszej świątyni. Oprócz ołtarzy zobaczymy też neogotyckie stalle i ambonę wykonane w 1883 roku.
Miejscem szczególnego kultu są dwa ołtarze boczne znajdujące się na krańcach naw bocznych. Po prawej umieszczono ołtarz Chrystusa ukrzyżowanego, zaś po lewej Matki Bożej z Lourdes.
Przechodzimy do prawej nawy aby poznać historię wizerunku Pana Jezusa Malatyńskiego. Sam obraz pojawił się na ziemiach polskich około roku 1700. Przywieziony został z Rymu przez dominikanina Józefa Mocarskiego, który to ofiarował obraz swojej krewnej Joannie Krzeczowskiej, jako prezent weselny. Joanna wychodziła, wówczas za mąż za niejakiego Popławskiego i w rodzinie Popławskich wizerunek ten pozostawał, aż stał się ponownie podarunkiem ślubnym, kiedy Ludwika Popławska wychodziła za mąż za miecznika sieradzkiego- Wacława Kucharskiego. A, że historia lubi się powtarzać, obraz ponownie sprezentowano w darze ślubnym. Tym razem Ludwika oddała go córce Magdalenie, która za męża wybrała Antoniego Sobieszczańskiego. Obraz umieszczono w kaplicy rodowej Sobieszczańskich. Wówczas stał się cud. W roku 1747, jeden z przedstawicieli rodu Sobieszczańskich- Jan Nepomucen, zapadł na śmiertelną chorobę. Przekazy mówią, iż modlono się do wizerunku ukrzyżowanego, a z jego lewej ręki poczęła sączyć się krew. Sobieszczański ozdrowiał, a specjalna komisja kościelna, powołana do zbadania sprawy, potwierdziła fakt spływającej krwi. Jeszcze w tym samym roku, arcybiskup Lwowa- Ignacy Wyżycki nakazał przenieść wizerunek do kościoła Karmelitów Bosych do Milatyna Nowego. Stąd też powszechne określenie Chrystusa Milatyńskiego. Karmelici opiekowali się obrazem aż do kasaty zakonu. Później piecze nad nim przejęli księża parafialni. w roku 1906 arcybiskup lwowski przekazał obraz księżom misjonarzom, którzy po II wojnie światowej przywieźli go do Krakowa. W 1976 roku urządzono specjalny ołtarz w tutejszym kościele by ów cudowny wizerunek uczcić.
Drugim miejscem szczególnego kultu jest kaplica Matki Boskiej z Lourdes, znajdująca się w lewej nawie bocznej. Od 11 lutego, roku pańskiego 1858, niejaka Bernardetta Doubirous doznała osiemnastu objawień maryjnych. Matka Boża ukazywała się jej w Grocie Masabejskiej niedaleko miasta Lourdes. W 1862 roku kościół katolicki potwierdził te objawienia. Szczególnym czcicielem Marii był był francuski misjonarz ksiądz Piotr Soubieille. On to przywiózł, w roku 1866, przywiózł wizerunek Niepokalanej do Krakowa i w domowej kaplicy wybudował dla niego ołtarz. Ksiądz Soubielle był inicjatorem budowy kościoła na krakowskim Kleparzu, jako miejsca kultu maryjnego.
W roku 1889 zakupiono nową figurę, przenosząc wcześniejszą do kościoła Misjonarzy przy ulicy Juliusza Lea. W latach 1934- 1936 urządzono kaplicę dla Matki Boskiej z Lourdes, z ołtarzem wedle projektu Franciszka Mączyńskiego. Kaplica ma przypominać Grotę Masabejską. W kościele można nabyć cudowną wodę z Lourdes, pochodzącą ze źródełka bijącego we francuskiej jaskini.
Wychodzimy z kościoła pod wezwaniem świętego Wincentego A’Paulo. Przed nami rozpościera się plac targowy będący pozostałością dawnego rynku miasta Kleparz, które lokował król Kazimierz Wielki.