Kleparz – od znawsze znany z handlu
Rynek Kleparski zwany popularnie w Krakowie Starym Kleparzem to najstarsze funkcjonujące targowisko w Krakowie. Powstało w zachodniej części rynku nieistniejącego już miasta i mimo, iż wielu próbowało zamienić je na plac reprezentacyjny to górę wzięła wielowiekowa tradycja i przyzwyczajenia krakowian. Czytaj dalej —>
Zapraszam na wycieczki po Krakowie. Przewodnik Wojciech Zabielski tel. 690 190 207.
Czytasz ten tekst, ponieważ znalazłeś go w Google. Jeśli chcesz, aby Twój blog lub strona Twojej firmy również wyświetlała się w wysoko w wyszukiwarce, zajrzyj na PinguMedia Andrzej Zabielski.
Historia podkrakowskiego Kleparza zaczyna się jeszcze w wieku XII w w roku 1184, książę krakowski- Kazimierz Sprawiedliwy i biskup Gedko starają się o sprowadzenie do stolicy relikwii świętego męczennika. Wedle relacji Długosza pozyskane w Rzymie relikwie świętego Floriana z Lorch miał przekazać poselstwu polskiemu papież- Lucjusz III. Tu jednak następuje pewna nieścisłość historyczna. Otóż ówczesna głowa kościoła- wspomniany Lucjusz był skonfliktowany z senatem rzymskim i przebywał w Weronie, a nie w Rzymie. Tak więc weszliśmy w posiadanie relikwii czczonych w okolicach Rawenny, Bolonii lub Modemy, a sam żywot naszego świętego to najprawdopodobniej zlepek różnych świętych życiorysów.
Nie stanęło to jednak na przeszkodzie by poza stołecznym miastem ufundować świątynię ku czci rzymskiego męczennika. W tym tez momencie wokół kościoła zaczyna powstawać osada. Nie miała jednak ona szczęścia i w kolejnym stuleciu niszczyły ją trzy najazdy tatarskie. Jednak zawsze powstawała i w początku XIV wieku nazywano ją „alta civitas”.
Przyszedł rok 1366 i król- Kazimierz Wielki nadaje osadzie prawa miejskie, a ściślej lokuje miasto na prawach magdeburskich. Wówczas osada otrzymuje nazwę Florencja, pochodzącą od patrona tutejszego kościoła. Nazwa jednak się nie utrzymała i już w XV stuleciu używano powszechnie określenia Kleparz. Na czele administracji stała rada miejska, a organem sądowniczym był urząd wójtowsko- ławniczy. Kleparz, zgodnie z obowiązującym prawem, otrzymał w swoim centrum obszerny plac targowy. Kleparski rynek był niewiele mniejszy od stołecznego, krakowskiego. Po środku rynku stał budynek ratusza wzmiankowany już w 1465 roku. Niestety ratusz, podobnie, jak i miasto był wielokrotnie niszczony. Tragiczny w skutkach był najazd arcyksięcia Maksymiliana Habsburga w 1587 roku, potop szwedzki w 1655 i Konfederacja Barska z 1768 roku. Po tych ostatnich walkach gmach odbudowano jako budynek murowany, jednopiętrowy z drewnianą wieżą.
Miasto było pozbawione murów, toteż jego granice były płynne. A brak obwarowań był celowy. Otóż Kraków, z trzech stron otoczony rozlewiskami Wisły był zagrożony jedynie od strony północnej, więc Kleparz stawał się ewentualnym przedpolem walk o stolicę i miał stanowić jego obronę. Sporą część miasta stanowiły dworki mieszczańskie i szlacheckie, w których w sezonie letnim zamieszkiwali właściciele uciekający od dusznej i gorącej stolicy. Tutaj też znajdowali, w licznych karczmach, schronienie ci, którzy nie zdążyli wrócić do Krakowa przed zamknięciem bram na noc.
Na Kleparzu przeważała zabudowa drewniana. W dobie sejmu czteroletniego kleparz liczył 120 budynków, z czego tylko 17 było murowanych, a zamieszkiwało do 750 osób, jak podaje ówczesna inwentaryzacja. Kleparz nigdy, w swej samodzielnej historii nie przekroczył tysiąca mieszkańców.
Po włączeniu Kleparza do Krakowa, w 1791 roku, znajdujące się tam targowisko straciło na znaczeniu, choć ciągle było miejscem wielkich, słynących w całej Galicji jarmarków końskich. Wkrótce wyburzono ratusz stojący dotąd samotnie na środku rynku.
Według koncepcji urbanistycznej z lat 60tych XIX wieku, rynek Kleparza podzielono na dwa place: targowy, o dotychczasowej funkcji, którą spełnia do dziś – jest to Stary Kleparz i reprezentacyjny, nazwany później placem Matejki. Idea ta zmaterializowała się jednak dopiero w roku 1877, kiedy rozpoczęto budowę neogotyckiego gmachu szkoły miejskiej według projektu Macieja Moraczewskiego oraz Szkoły Sztuk Pięknych autorstwa tego samego architekta (1879 rok). Dziesięć lat później ukończono realizację stojącego obok gmachu Dyrekcji Kolei.
Podczas gdy w sąsiedztwie powstawała tak nowoczesna i reprezentacyjna zabudowa, plac targowy (dzisiejszy Rynek Kleparski) otaczały ciągle jeszcze parterowe domki z podejrzanymi szynkami, pełniące zwykle rolę zajazdów. Sytuacja zaczęła zmieniać się z końcem lat 90tych XIX wieku, kiedy w zachodniej pierzei wzniesiono kilka nowych, dwupiętrowych kamienic.
W XX stuleciu planowano usunąć stąd targowisko, kiedy to w dwudziestoleciu międzywojennym utworzono plac targowy zwany Nowym Kleparzem. Wówczas stary rynek pokryły zieleńce i miał on stać się przestrzenią na kształt parku i reprezentacyjnego placu. Jednak wielowiekowa tradycja wygrała.
Kleparski Rynek przebudowano dopiero w 1993 roku. Niestety na niekorzyść. Wymiana bruków, wytyczenie alejek i postawienie bezkształtnych pawilonów zatraciły koloryt dawnego targowiska.
Przyjrzyjmy się historycznej zabudowie rozmieszczonej wokół najstarszego krakowskiego targowiska. Naszą Wędrówkę rozpoczniemy od ulicy Świętego Filipa, która swą nazwą upamiętnia dawny kościół, który niegdyś tu stał. Niestety podzielił on los wielu innych świątyń krakowskich został wyburzony w czasach austriackich.
Filipa 19.
Zabudowa zakonu misjonarzy oraz niewielki neogotycki kościół pod wezwaniem świętego Wincentego A’Paulo. W 1861 roku na teren Kleparza sprowadzili się Księża Misjonarze. Dwa lata później stali się właścicielami parceli przy ulicy św. Filipa.
Obecny kościół zbudowano według projektów Filipa Pokutyńskiego w latach 1875-1877 nawiązując do wzorów włoskiego trecenta, czyli stylu we włoskiej architekturze i sztuce poprzedzającej epokę renesansu. Ołtarz główny został sprowadzony z Wiednia. Uroczystej konsekracji kościoła dokonał 2 września 1877 roku, arcybiskup Lodovico Jacobini nuncjusz apostolski w Wiedniu.
W latach 1911-1912 kościół został rozbudowany według projektu Jana Sas Zubrzyckiego, twórcy idei, która miała udowodnić o istnieniu w architekturze kierunku określanego mianem gotyku nadwiślańskiego. W ramach tej koncepcji przedłużono prezbiterium, wybudowano nową zakrystię łącząc ją z klasztorem oraz kaplicę Matki Bożej z Lourdes. Ponowna konsekracja odbyła się 1 listopada 1912 roku, dokonał jej Kacper Słomiński wizytator zgromadzenia Księży Misjonarzy. Kościół raz jeszcze w 1936 roku, po zmianie wystroju, konsekrował biskup Stanisław Rospond.
Mimo, iż sama szata koresponduje z architekturą łuku triumfalnego, to reprezentuje styl historyczny- neogotycki. Fasada jest trójosiowa, część centralna jest diametralnie bardziej obszerna od osi bocznych. Jej kulminacją jest portal wejściowy z pełną archiwoltą, z górującą nad nim okienną rozetą, nawiązującą do rozet gotyku francuskiego. Wszystko to, nakrywa trójkątny tympanon. Sama świątynia ma formę trójnawowej bazyliki z węższym, wydłużonym prezbiterium.
Rynek Kleparski 15
Ten trójkondygnacyjny dom stanął w tym miejscu z końcem XIX wieku. Należał do Jana i Franciszka Chlipalskich. Narożna wieżyczka oraz fasada nadaje budynkowi charakter malowniczego historyzmu.
Rynek Kleparski 14.
Dom powstały w końcu XIX wieku jako własność Jana i Franciszka Chlipalskich. Przez pewien czas budynek wykorzystywany był na cele hotelowe, co utwierdzało wcześniejsze tradycje. W początkach Wolnego Miasta Krakowa stał tu bowiem, jeden z pierwszych reprezentacyjnych budynków Kleparza i był nim Hotel Lwowski. Na fasadzie znajduje się płaskorzeźbą przedstawiająca świętego Floriana, patrona nie tylko strażaków, ale przede wszystkim dawnego miasta- Kleparza.
Rynek Kleparski 13.
Dom rajcy miejskiego i architekta- Rajmunda Meusa. Sam projekt budynku wyszedł spod ręki właściciela i powstał w 1895 roku. Charakterystyczna jest dla niego jedyna w okolicy elewacja z czerwonej cegły. W domu tym mieszkał wybitny aktor krakowski, monologista Leon Wyrwicz. Był przedwojennym artystą scen teatralnych i kabaretowych. Wygłosił ponad sto monologów charakteryzujących się ciętym i złośliwym językiem. Dziś byśmy określili go prekursorem polskiego stand-up’u.
Dalsza zabudowa zachodniej pierzei placu to kamienice czynszowe, które powstawały tu od lat dziewięćdziesiątych XIX stulecia, aż po lata dwudzieste kolejnego wieku. Bardzo często zastępowały one drewniane zajazdy i karczmy sięgające swoim rodowodem jeszcze czasów przedrozbiorowych. Interesujący jest jeden z domów.
Rynek Kleparski 11.
Narożna kamienica (położona jednocześnie przy ulicy Krzywej 12) stanowi przykład architektury modernistycznej. Co ciekawe, w jej fasadzie znajdują się otwory powstałe w czasie ostrzelania budynku w czasie II wojny światowej.
Rynek kleparski 5/ Basztowa 12
W tym niewielkim domu, do końca lat 30 tych XX wieku, mieścił się sklep z maszynami i artykułami rolniczymi pod wymowną nazwą „Pług”. Sklep został przejęty przez Syndykat Rolniczy na potrzeby sklepu spółdzielczego „Jedność”. Po II wojnie światowej, zorganizowano tu jeden z najpopularniejszych barów mlecznych, a po 1990 roku parter znowu wykorzystywany jest na cele handlowe.
Rynek Kleparski 2/ Basztowa15
Ten siedmiopiętrowy gmach przy ul. Basztowej 15. Został on wzniesiony zaraz po 1930 r. w stylu późnomodernistycznym, z dwupiętrową nadbudową w formie narożnej rotundy. Początkowo mieściła się tu siedziba Towarzystwa Ubezpieczeniowego Feniks, obecnie jest to krakowska siedziba PLL LOT. Ostatnio polski przewoźnik zmienił lokalizację. Wobec tego ogłoszono konkurs na zmianę tutejszego przystanku tramwajowego. W wyniku głosowania mieszkańców przystanek „Basztowa- LOT”, zmieniona na „Stary Kleparz”.
Przecinamy ulicę Paderewskiego, rozdzielającą gmach Akademii Sztuk Pięknych i dyrekcji kolei, będąca łącznikiem obu części dawnego rynku kleparskiego. Niegdyś nosiła nazwę Targowisko, potem Adama Asnyka, a od 1912 roku, nieprzerwanie, patronuje jej pianista, kompozytor i premier II RP- Ignacy Jan Paderewski
Rynek Kleparski 19.
Gmach dyrekcji Kolei Państwowych. Widzimy tylko, czyli wschodnią elewację budynku. Ta reprezentacyjna znajduje się od strony placu Jana Matejki. Budynek powstał, zaledwie, w przeciągu 15 miesięcy, pomiędzy rokiem 1888, a 1889. Jego autor jest nieznany choć niektórzy przypisują projekt Maciejowi Moraczewskiemu lub Józefowi Niedźwieckiemu. Reprezentuje on styl wiedeńskiego historyzmu, łącząc w sobie elementy neorenesansu i neobaroku.
Rynek Kleparski 18.
Gmach dawnej Szkoły Wydziałowej imienia kardynała Zbigniewa Oleśnickiego. Wybudowany w 1903 roku. Projektował go ten sam architekt, którego dziełem jest teatr im. J. Słowackiego, Jan Zawiejski. Była to szkoła wydziałowa żeńska o dziewięciu klasach. Poziom nauki w szkole był zawsze wysoki. Z języków obcych uczono wówczas francuskiego. We wrześniu 1932 roku przyłączono do niej Szkołę nr 28 im. Zygmunta Krasińskiego wraz z nauczycielami. W owych czasach szkoła była bardzo bogata, wyposażona w pomoce naukowe do wszystkich przedmiotów.
Komitet Rodzicielski dbał o potrzeby szkoły : urządzał zabawy dziecięce, loterie fantowe, zaś dochód przeznaczał na zaopatrzenie najbiedniejszych dzieci w odzież i obuwie. Organizowano także własne kolonie wakacyjne ‚które sprawiały młodzieży wiele radości. Ufundowano również aparat radiowy, mikrofon, maszyny do szycia, oraz inne pomoce służące do nauki prac ręcznych. Wśród tych darów wyróżniał się sztandar szkolny ofiarowany w 1933 roku na trzydziestą rocznicę. Następnie przyszły straszne lata okupacji niemieckiej. Nauka w tym pamiętnym 1939 roku rozpoczęła się w dniu 28 IX po ustaniu działań wojennych. W budynku mieściła się wówczas dyrekcja kolejowa krakowska i katowicka. Po pięciu dniach budynek szkoły zajęto. Przepadło całe mienie. Rozpoczęła się tułaczka po innych szkołach. Po wojnie szkoła utraciła imię Zbigniewa Oleśnickiego i została nazwana „Szkołą Towarzystwa Przyjaciół Dzieci „/TPD/.
Przez szereg lat nie miała patrona. Aż wreszcie nadano naszej szkole imię Manifestu Lipcowego. W czerwcu 1990 roku w szkole odbył się plebiscyt, który miał zadecydować o wyborze imienia szkoły. Większością głosów zadecydowano powrót do dawnej nazwy-Szkoły Podstawowej nr 20 im. Zbigniewa Oleśnickiego. W marcu 2002 roku przeprowadzono referendum, które miało zadecydować o wyborze patrona gimnazjum. W wyniku głosowania patronem gimnazjum został ks. Jan Twardowski.
Rynek Kleparski 17.
Znajdujemy się przed czynszową kamienicą, powstałą równolegle ze szkołą wydziałową. Niegdyś po środku kleparskiego rynku wznosił się tutaj budynek ratusza. Siedziba miejskich władz była drewniana, jak większość tutejszej zabudowy. Jednak zapiski, datowane pod rokiem 1465 mówią o ratuszu murowanym. Ratusz zniszczał w czasie walk o tron polski między Zygmuntem Wazą, a arcyksięciem Maksymilianem Habsburgiem w roku 1587, potem został spalony w czasie najazdu szwedzkiego w roku 1655, kiedy to hetman Stefan Czarnecki nakazał spalenie wszystkich przedmieść Krakowa. Podobny los spotkał go w następnym stuleciu, kiedy to uległ płomieniom w czasie Konfederacji Barskiej w 1768 roku. Odbudowany jako jednopiętrowy budynek tracił na znaczeniu w momencie wcielenia Kleparza w obszar Krakowa. W roku 1805 budynek sprzedano osobom prywatnym, a na jego miejscu wzniesiono skromną kamienicę mieszczańską. Fundamenty dawnej siedziby władz miejskich odkryto dopiero w 1906 roku.
I tak wracamy do ulicy Świętego Filipa, od której rozpoczęliśmy nasz spacer. Pomiędzy zabudowaniami znajduję się wielowiekowe targowisko. Słynny Kleparz z targów końskich. Na kleparzu obok kolegiaty św. Floriana zaczynał się historyczny szlak zwany z czasem Drogą Królewska – ulicami Floriańską , Rynkiem , Grodzką , Senacką , Kanoniczą , jechali na Wawel polscy królowie. W bliskiej nam przeszłości przez całe lata powojenne, a zwłaszcza trudny okres po 1980r. Stary Kleparz był miejscem , gdzie można było kupić niedostępne gdzie indziej produkty. Tu prosperowały świetnie sławne baby z cielęciną , tu kupowano odżywki dla niemowląt, egzotyczne owoce przywożone z zagranicy .
Po każde poważniejsze zakupy należało wybrać się na Kleparz, bo tylko to miejsce gwarantowało zdobycie potrzebnych artykułów. Rynkiem Kleparskim zarządzała Państwowa Agencja Handlowa. W dniu 1 września 1992, Zarząd Spółki podpisał umowę dzierżawy placu targowego z Zarządem Miasta Krakowa. Była to decyzja o historycznym znaczeniu dla placu targowego Stary Kleparz. Od tego właśnie roku piecze nad Kleparzem sprawuje Spółka Kupiecka Stary Kleparz. Kupcy przejęli targowisko w dzierżawę, na własny koszt dokonali modernizacji targowiska. Plac został odnowiony, a warunki handlowania i zakupów zmieniły się nie do poznania .
Unowocześnienie targowiska pochłonęło ogromne zasoby środków własnych handlujących na nim rodzin kupieckich. Upatrywano w tym zabezpieczenie miejsc pracy oraz źródło kontynuowania w rodzinie tradycji kupieckich, przekazywania ich z pokolenia na pokolenie. Na Starym Kleparzu handluje już czwarte pokolenie kupców. Na targowisku działa ponad 200 podmiotów gospodarczych.
Spółka Kupiecka posiada własny sztandar. Został on poświęcony 14 listopada 1999 roku podczas mszy świętej. w bazylice św. Floriana . Na awersie wyhaftowany jest kupiecki stragan zwieńczony koroną, a na rewersie Matka Boska Niepokalanego Poczęcia z dzieciątkiem na ręku, patronka kupców oraz herb Kleparza.