Numeracja domów na krakowskim rynku pojawiła się w ostatniej ćwierci XIX wieku. Wówczas postanowiono, że obiekty sakralne, będąc niezwykle charakterystycznymi, nie będą numerowane. Numery 1- 2 otrzymała wieża ratuszowa z nie istniejącym ratuszem, zaś pod trójką znalazły się sukiennice. Kamienicom nadano numerację począwszy od czwórki, idąc od kościoła Mariackiego. W XX wieku wprowadzono dodatkowo podział na poszczególne pierzeje rynku, określając go alfabetycznie. Te dwa porządki są sobie przeciwstawne. Jak wspomniałem numeracja rozpoczyna się od pierwszego budynku przy mariackiej farze, zaś podział literowy rozpoczyna się od ulicy Floriańskiej.
My zwiedzimy rynkowe kamienice zgodnie z numeracją, czyli począwszy od linii G-H.
Dom nr 4. Czyncielówka. Widoczna kamienica powstała w latach 1907- 1908 według projektu Rajmunda Meusa oraz Ludwika Wojtyczki. Jest to zwycięski projekt konkursu ogłoszonego przez Towarzystwo Upiększania Miasta Krakowa i Jego Okolic. Ta secesyjna budowla powstała na miejscu wcześniejszej, średniowiecznej zabudowy zwanej kamienicą Delpacowską. Pierwotna zabudowa, murowana powstała około 1313 roku. Była własnością kupiecką, między innymi rodziny Del Pace, od nazwiska których wzięła swoja nazwę. Jeden z jej członków: Franciszek Del Pace, pod koniec XVII wieku, prowadził tutaj księgarnię. Pod koniec XVIII wieku kamienica przeszła na własność rodziny Bartschów, między innymi Jozefa Bartscha, kupca winnego, kilkukrotnego prezydenta Krakowa. Od ?850 roku funkcjonował tutaj sklep galanteryjny kupca krakowskiego Celestyna Czynciela, stąd obecna nazwa zabudowy. Na przełomie lar 1900 i 1901 pracownię swoją, na pierwszym piętrze posiadał Stanisław Wyspiański, to tu powstało arcydzieło dramaturgii polskiej: „Wesele”. Zabudowę, jako niezmiernie zniszczoną wyburzono w 1906 roku.
Powstał budynek reprezentujący styl krakowskiej secesji. Zdobienia na fasadzie nawiązują do elementów ludowych oraz przedstawiają motyw kaduceuszy czyli atrybuty boga handlu- Merkurego. Po przebudowie poziom parteru oraz pierwszego pietra był wykorzystywany na cele handlowe.
Dom nr 5. Kamienica rodziny Rose. Dom został wybudowany na szczątkach średniowiecznej zabudowy pochodzącej z XIV wieku. Ówczesna kamienica zwana bidermanowską, od nazwiska właściciela w latach 1623- 1643, rajcy krakowskiego- Jerzego Bidermana. Już w XIV wieku była jedną z wiekszych rezydencji rynkowych z fasadą od strony placu targowego i skrzydłem od ulicy Siennej. W latach osiemdziesiątych XVI stulecia należała do jednego najbogatszych mieszczan krakowskich- Stanisława Szembeka. Na przełomie XIX i XX wieku mieściła się tutaj restauracja rodziny Rose oraz sklep meblowy firmy Mendel Pamm. W tym samym czasie podjęto decyzje o wyburzeniu zniszczonej zabudowy. Widoczny dziś budynek powstał w latach 1912- 1914 dla Adolfa i Feigli rose według projektu Henryka Lamensdorfa.
Teren, na którym się znajdujemy zwany jest barszczowem, od nazwiska właścicieli obu posesji. Rodzina Bartschów była w jej posiadaniu przez kilkadziesiąt lat od końca XVIII wieku począwszy. To tutaj przez stulecia ustawiano specjalny podest, na którym odbywały się publiczne egzekucje. Na rynku tracono mieszczan skazanych prawomocnym wyrokiem sądu, szlachcice byli traceni na wzgórzu wawelskim. Ostatnią publiczną egzekucja było stracenie księdza Michała Dziewońskiego, który przekazał Rosjanom plan obozu polskiego przed bitwą pod Bosutowem. Były to czasy Insurekcji kościuszkowskiej, czyli rok 1794.
Dom nr 6. Kamienica Szara. Nazwa tego budynku funkcjonuje od przeszło 400 lat. Zgodnie z legendą, co nie ma odzwierciedlenia w prawdzie historycznej, miała zostać wybudowana dla faworyty króla Kazimierza wielkiego- Sary. W wyniku wielu przebudów powstała jedna z najokazalszych budowli przy krakowskim rynku. Gmach powstał z dwóch XIVwiecznych kamienic. Pierwsza od strony rynku, jako jedna z niewielu niepodzielonych działek lokacyjnych, Druga, dom od strony ulicy Siennej, mniejszy o połowę. Zabudowę scalono w 1540 roku. Wówczas powstał, jeden z pierwszych w Krakowie, budynków z attyką i pogrążonym domem. W latach siedemdziesiątych XVI stulecia kamienica stopniowo przechodziła w ręce rodzin szlacheckich; wojewodziny krakowskiej Jadwigi Myszkowskiej (1592), a potem wojewody krakowskiego Mikołaja Zebrzydowskiego (1598).
W połowie XVII wieku kiedy budynek przeszedł na własność Czartoryskich z Korca, przeprowadzono gruntowną przebudowę nadając mu charakter pałacu miejskiego. Wówczas do fasady dostawiono drewniane kramy introligatorskie i księgarskie, które przetrwały do początków XIX wieku. Parter kamienicy wynajmowali Żydzi, pod swoje sklepy, którym nie wolno było handlować na płycie rynku. W ręce mieszczan kamienica wprosiła dopiero w połowie XIX stulecia. Wówczas, około 1853 roku właścicielem stał się kupiec Stanisław Feintuch, który zmienił nazwisko na Szarski, pochodzące od nazwy swojego domostwa.
Tradycja każę wierzyć, że mimo, iż dom nigdy nie należał do rodziny Zborowskich, to miał tu bywać na obiadach król Henryk Walezy u swego poddanego Andrzeja Zborowskiego. Tutaj, też, miał się ukrywać jego kuzyn, ścigany za morderstwo- Samuel Zborowski. W 1787 roku wizytował kamienicę Stanisław August Poniatowski. W 1794 roku mieścił się w kamienicy sztab Insurekcji Kościuszkowskiej, a w 1846- sztab powstania krakowskiego i siedziba Rządu tymczasowego pod kierownictwem Jana Tyssowskiego. Powstanie, o którym mówimy wybuchło w lutym 1846 roku, trwało 9 dni, skończyło się niepowodzeniem i wcieleniem Krakowa do zaboru austriackiego. W latach 1907- 1913 kamienicę odnowiono dzięki pracom architekta Ludwika Wojtyczki. Wśród materii historycznej zachowały się polichromowane stropy i portal wejściowy z XVII wieku oraz gotycka sala ze sklepieniem krzyżowo- żebrowym.
Dom nr 7. Kamienica Montelupich. Zwana też jest kamienicą włoską. Murowana zabudowa pojawiła się w tym miejscu już około 1300 roku. Na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XVI stulecia przeprowadzono renesansowa modernizację, przy udziale włoskich architektów: Galeazza Guicciardiniego i Tomassa Ferroverre. Związane to było przekazaniem obiektu włoskiej rodzinie Montelupich. Po ówczesnej renowacji pozostały zworniki sklepienia z herbem rodziny „Monte Lupi del Mara”. Innych renesansowym obiektem jest zachowany portal pochodzący z 1600 roku. Na fryzie widnieje inskrypcja: „Tecum habita”, wnikaj w siebie.
Sprzed kamienicy w roku 1569, zgodnie z przywilejem nadanym przez króla Zygmunta augusta, ruszył pierwszy powóz pocztowy. Trasa wiodła do Wenecji, a podróż w obie strony trwała siedem dni. Po wymarciu rodu Montelupich kamienica przeszła w ręce Bractwa Włoskiego.
Dom nr 8. Kamienica pod Jaszczurką. Dzieje budynku ciągle splatały się z poprzednim. W końcu XIII wieku domy spod numerów siedem i osiem stanowiły jedną całość. Rozdzielono je w kolejnym stuleciu. W roku 1570 dołączono do niej oficynę sąsiadów, by później znów rozdzielić. Ostatnie scalenie przypadło na rok 1840, by 51 lat potem ponownie je rozdzielić. Od XVII stulecia dom należał do Bractwa Włoskiego. W 1842 roku funkcjonował tutaj sklep korzenny i winiarnia należące do Edwarda Fuchsa, miejsce spotkań krakowskich poetów tutejszej bohemy. W 1848- redakcja pisma satyrycznego „Świstek”. W latach 1956- 1982 działał tutaj studencki „Teatr 58”, od 1960 mieści się klub pod Jaszczurami. Jest to jedyna przy rynku i jedna z niewielu w Krakowie kamienica, która zachowała swoją średniowieczną nazwę.
Określenie wzięło się od zoomorficznego przedstawienia splecionych jaszczurek widniejących na portalu wejściowym. Obecny herb jest kopią powstałą w 1929 roku, oryginał znajduje się w Muzeum Narodowym.
Dom nr 9. Kamienica Bonerowska I. Najstarszy budynek murowany powstał na przełomie XIII i XIV wieku. W 1536 roku połączono ją z kamienicą przy Stolarskiej 9, tworząc ciąg komunikacyjny z rynku na równoległą ulicę. Największy rozgłos i nazwę dom zawdzięcza rodzinie Bonerów, którzy byli właścicielami domu w latach 1513- 1562. Najsłynniejsi przedstawiciele tej rodziny to Jan i Seweryn. Bankierzy króla Zygmunta I Starego- Jagiellona, współdecydenci o budowie kaplicy królewskiej i samego zamku krakowskiego. Przebudowa wiązała się z architektem królewskim, który rozbudował sukiennice- Santi Guccim Fiorentino. Powstała bogata mieszczańska kamienica, pierwsza z bogato zdobioną attyką i pogrążonym dachem. Kamienica często zmieniała swoich właścicieli. Należeli do nich: Lubomirscy, Hallerowie Mittmanowie.
Równie często zmieniała swój wygląd, niejednokrotnie wprowadzane zmiany były dla niej niekorzystne, zlikwidowano pełno postaciowe figury wieńczące portal oraz attykę. Tę ostatnią przywrócono dopiero w latach sześćdziesiątych ubiegłego stulecia.
Dom nr 10. Kamienica pod Złotym Karpiem. Pierwotna zabudowa sięga końca XIV wieku. Przez kolejne stulecia pozostawała w rękach krakowskich rodzin kupieckich: Morsztynów, Wazzamów, czy Gutterów. W 1602 roku podarowana została nadwornemu, królewskiemu malarzowi Zygmunta III Wazy, Rzymianinowi- Tomaszowi Dolabelli. W roku 1640 znalazła się w posiadaniu Bractwa Włoskiego. W roku 1907 odkryto ciekawą polichromię, pochodzącą z 1830 roku, przedstawiającą kozy na tle ruin, oraz widoki Krakowa. W latach siedemdziesiątych wnętrze domu wcielono do centrum handlowego- Pasaż Bielaka. Nazwa kamienicy pochodzi od wizerunku złotego karpia znajdującego się na fasadzie budynku.
Obejrzeliśmy kamienice włoskie. Cztery kolejne w XVII wieku zajmowało Bractwo Włoskie, które opiekowało się ludnością zamieszkującą Kraków, a pochodzącą z Italii. Ale budynki numer: 7, 8 i 9 łączy jeszcze jedno wydarzenie. W 1605 roku odbył się ślub Maryny Mniszchównej z Dymitrem Samozwańcem. Rzekomy syn Iwana Groźnego, dzięki pomocy wojsk Rzeczypospolitej objął tron moskiewski i został carem. Polska szlachcianka zaś, pierwszą i jedyną w historii carycą. W niezwykle uroczystych zaślubinach per procura (czyli bez obecności małżonka) udział brał zarówno król Zygmunt III Waza oraz jego małżonka- Konstancja Austriaczka. Ślubu udzielał biskup krakowski. W tym celu połączono pomieszczenia pierwszego piętra trzech kamienic by urządzić w nich sale jadalnianą, balową oraz kaplicę.
Dom nr 11. Kamienica pod Karpiem Szarym. Nazwa budynku pochodzi od emblematu karpia i powstała dla odróżnienia sąsiedniego domu. Pierwotna zabudowa powstała w połowie XIV wieku. Od 1527 roku mieściła się tutaj jedna z nielicznych w mieście aptek, która funkcjonowała przez ponad sto lat. Zabudowa była związana z Republiką Wenecką, tutaj mieszkali posłowie Doży Weneckiego. Tę tradycję podtrzymano w XX wieku. W 1913, przy protestach wielu architektów, kamienicę wyburzono. Przez kolejne cztery lata stawiano nową. Tej jednak przywrócono fasadę pochodzącą z 1788 roku nawiązującą do weneckiej architektury renesansowej.
Dom nr 12. Kamienica Dębińskich. Dom powstał w 1830 roku z połączenie dwóch średniowiecznych kamienic. Pierwszą z nich była kamienica Fontanowska, zbudowana w połowie XIV wieku, na miejscu dawnej ulicy, której relikty znajdują się w jej piwnicach. Była to najwęższa kamienica przy rynku, na każdym piętrze znajdowała się tylko jedna izba. Drugą z nich była kamienica Gutterowska będąca, od 1624 roku, własnością królowej Konstancji Austriaczki. W 1830 roku zabudowę scalili właściciele- rodzina Dębińskich. Zamieszkał tu dyktator Powstania Listopadowego- Henryk Dębiński. W czasie II wojny światowej mieściła się tu szwalnia mundurów Wermachtu, a po wojnie dom mody „Wanda”. Obecnie, od 1993 roku- galeria handlowa „Pasaż 13”.
Dom nr 13. Kamienica Luisów. W roku 1847 zostały połączone dwa budynki o średniowiecznej genezie: kamienica pod Opatrznością i kamienica pod Złotą Głową. Zgodnie z legendą w tej drugiej, już w 1409 roku mieściła miejska apteka, co jednak nie jest poparte żadnymi dowodami. Wiadomo, że aptekę prowadziła włoska rodzina Pippamów w latach 1501- 1668. W XIX wieku mieszkał tu generał Józef Chłopicki- dyktator Powstania Listopadowego. Wówczas też powstała tu osobliwa galeria portretów królewskich pędzla Parysa Fillipiego. Przy tych kamienicach stawiano łuk triumfalny na każdy koronacyjny wjazd monarchy począwszy od elekcji Henryka Walezego.
Scalenia budynków dokonał tego Józef von Wawel Louis. Był on wybitnym historykiem i znawcą Krakowa. Przydomek „Wawel” świadczy o jego zamiłowaniu do miasta, zaś przedrostek „von” otrzymał, jako szlachectwo, za swoje zasługi od cesarza Franciszka Józefa. Wówczas powstała neobarokowa fasada nawiązująca do wczesnego baroku rzymskiego.