Wokół Rynku. Na linii A- B


Dopiero około XIX wieku, poszczególne pierzeje rynku postanowiono nazwać kolejnymi literami alfabetu. Do tej pory nie zostało ustalone, skąd wziął się taki pomysł i dlaczego porządek alfabetyczny jest odwrotny od numerycznego.

a-b

Określenie „linia A- B” pojawiła się po raz pierwszy, w kalendarzu Krakowskim wydawanym przez Józefa Czecha, dopiero w 1900 roku. Dzisiaj ta pierzeja krakowskiego rynku, jest, chyba najbardziej reprezentacyjną. To tutaj jest stworzona spacerowa promenada i tutaj stoją malownicze dorożki, o których pisał już Konstanty Ildefons Gałczyński. Zauważmy jednak, że niegdyś była to najbardziej handlowa część krakowskiego placu z gęsto ustawionymi, niereprezentacyjnymi jatkami oferującymi towary wszelakiej maści. Linia A- B rozciąga się od ulicy Sławkowskiej do Floriańskiej, a przecina ją ulica Świętego Jana.

36a

 

     Dom nr 36. Kamienica pod Jeleniem. Jednolita, widoczna dziś, zabudowa powstała około 1773 roku. Pierwotnie obecną działkę stanowiły aż trzy parcele: dwie od strony rynku i jedna od ulicy Sławkowskiej. Dom narożny, określany mianem Ludwinowskiego, powstał około 1300 roku i w swojej średniowiecznej szacie przetrwała do połowy XVIII stulecia. W latach 1627-1652 w kamienicy funkcjonowała „Apteka pod Jeleniem”. Druga kamienica, od strony rynku, miała podobną genezę. Powstała również około 1300 roku, jednak pośrodku działki lokacyjnej w formie murowanej wieży mieszkalnej, na rzucie kwadratu. Zwana kamienicą Waytmanowską została rozbudowana na przełomie XIV i XV wieku. Trzecia z nich, usytuowana od strony ulicy Sławkowskiej, określana jako Żydowska.

36

W 1758 roku, wszystkie trzy domy zakupił kupiec krakowski- Józef Bartsch, który około, wspomnianego juz, 1773 roku wyburzył część zabudowy, resztę połączył i nabudował tworząc rezydencjonalny pałac miejski. Od 1776 roku prowadzony był tutaj, przez doradcę handlowego króla Stanisława Poniatowskiego- Józefa Le Bona- zajazd. Po jego śmierci interes przejęła wdowa- Marianna Lebonowa. W tym to zajeździe, w dnia od 5 do 7 września 1790 roku zatrzymał się Wolfgang Goethe. Towarzyszył, on, wówczas pruskiemu inspektorowi Śląska- grafowi de Reden. Sam Kraków, słynnego poetę mało interesował, w swoich wspomnieniach pisał nawet o Krakowie, jako mieście niedaleko Wieliczki. Kilkadziesiąt lat później, w roku 1949 roku, zmierzając na wojnę węgierską, zamieszkał w kamienicy- car Mikołaj I. Nieco wcześniej, już w początku XIX wieku, kiedy dom był własnością Karola Treutlera prowadzono na parterze „Aptekę pod Złotym Jeleniem”, później jego córka Anna przekazała dom Arcybractwu Miłosierdzia. W 1960 roku dom ostatecznie przebudowano. Wówczas na jego fasadzie znalazła się płaskorzeźba przedstawiająca Anioła Stróża

37

Dom nr 37. Kamienica Wosińska. Posesja była połączona z ulicą Sławkowską, dzięki czemu zabudowa, jaka powstała w połowie XV wieku otrzymała rut litery „L”. W pierwszej połowie XVI wieku kamienica stanowiła własność Schillingów- kupców i przedsiębiorców z Alzacji. W ciągu wieków znajdowała się w rękach mieszczańskich rodzin kupieckich, często pochodzenia włoskiego. Pod koniec XVIII wieku mieszkał tu królewski architekt Józef Le Brun. Ostateczny kształt dom otrzymał po 1887 roku, kiedy to został przebudowany dla hrabiego Kryspina Żeleńskiego.

38

Dom nr 38. Kamienica Kencowska. Pełna zabudowa posesji została ukształtowana w połowie XIV wieku, jako dom dwutraktowy z przedprożem. Przed stulecia należała do rodzin mieszczańskich o pochodzeniu niemieckim. W XVII wieku właścicielami była rodzina Kenców, od nazwiska których dom zyskał swoją zwyczajową nazwę. W 1787 roku, podobnie, jak zabudowę sąsiednią, zajął architekt króla Stanisława Augusta Poniatowskiego- Józef Le Brun. W 1823 roku Lorenzo Paganino Cortesi otworzył tutaj cukiernię, którą ostatecznie przejął Parys Maurizio, odkupując całą zabudowę. cukiernia szybko zyskała popularność, dzięki znakomitej kawie i wyrobom słodkim, ale przede wszystkim dzięki doskonałym wódkom i nalewkom. Szczególne poważanie zyskały: orzechówka, żubrówka i jałowcówka. Mocne napoje produkowano ze spirytusu sprowadzonego z Ostrawy na Morawach, zaś wódki wykwintne- ze spirytusu francuskiego. Specjalnością były kandyzowane owoce, zwłaszcza ananasy hodowane w majątku Lubomirskich w pobliżu Rozwadowa. W 1853 roku zmarł tutaj mieszkający generał Józef Chłopicki- dyktator powstania listopadowego. W budynku zachowało się najokazalsze w Krakowie wyposażenie w stylu bidermajerowskim.

39

Dom nr 39. Kamienica pod Konikiem. Można by rzecz, że całość zabudowy wzniesiono hurtowo. W połowie XIV wieku powstał budynek frontowy, jego przedproże i oficyna. Kamienica należała do krakowskich kupców. W XVII wieku właścicielem został znany kupiec korzenny Jan Markiewicz, który był nobilitowany przez Jana III Sobieskiego. Rodzina otrzymała herb „Stary Koń”, stąd nazwa kamienicy, a herb zamieszczono na jej fasadzie. Od 1754 roku dom należał do drukarza Stanisława Stachowicza, który miał tutaj zarówno drukarnię jak i księgarnię. W roku 1768 przyszedł na świat jego syn- Michał, znany krakowski malarz romantyczny, piewca doby napoleońskiej i Księstwa Warszawskiego. Kamienica podtrzymała malarską tradycję. Sto lat później, w roku 1861, przez kilka miesięcy, mieszkał i posiadał pracownię Jan Matejko. Obecny wygląd kamienica zawdzięcza architektowi Pawłowi Barańskiemu, który ją przebudował dla Jana Fischera, co stało się około 1883 roku. W latach trzydziestych XX wieku działał tu kabaret o nazwie „Bury Melonik” prowadzony przez Adama Polewkę i Brunona Hoffmana.

40

 

Dom nr 40. Kamienica Januszewiczowska. Murowany budynek powstał na przełomie XIII i XIV wieku i po kilkudziesięciu latach stał się typowym krakowskim domem z przedprożem i oficyną. Przebudowany w połowie XVI wieku, zyskał nowożytny charakter dopiero sto lat później. Jako że posiadał tych samych właścicieli, co sąsiednia kamienica nadano obu budynkom spójną fasadę i jednakową attykę. W pierwszej połowie XIX stulecia właścicielem był arcybiskup lwowski- Andrzej Alojzy Ankwicz, który otrzymał, od cesarza austriackiego, tytuł prymasa Galicji i Lodomerii. Tytuł ten posiadali wszyscy jego następcy.

41

Dom nr 41. Feniks. jest to jedna z najmłodszych kamienic przyrynkowych ale powstała na gruzach średniowiecznych murów. Wielkość tego gmachu wiąże się z tym, iz powstał on na miejscu trzech dawnych działek lokacyjnych: dwóch zwróconych ku rynkowi, a jednej ku ulicy Świętego Jana. Pierwsza od rynku to kamienica Tryblowska, która powstała najpóźniej w połowie XIV wieku. Przebudowana w XVI wieku. Pod koniec tegoż stulecia należała do Jana Tenendusa- księgarza króla Stefana Batorego. Dom narożny zwany był Kamienicą Fridrichszmalcowską. Jego nazwa pochodzi od, zarówno, imienia i nazwiska, patrycjusza krakowskiego Fridricha Schmatza, który zakupił ją w 1601 roku. W 1837 roku w obu kamienicach urządzono pensjonat wychowawczy, który był jednym z nielicznych prywatnych gimnazjów w Krakowie. W 1875 roku oba budynki połączono nadając im neorenesansową szatę. Trzeci z domów, zwany Kamienicą Ważyńskich, powstał w XV lub XVI stuleciu i należał do zakonu Bernardynów. W początku XX wieku został wyburzony przez nowego właściciela- Tomasz Będzikiewicza z zamiarem wybudowaniu tu hotelu.

41a

Obecny gmach został wzniesiony wedle projektu Adolfa Szyszko- Bohusza na zlecenia wiedeńskiego towarzystwa ubezpieczeniowego „Feniks”. Prace prowadzono w latach 1928- 1932. Koncepcji tego gmachu sprzeciwiało się środowisko miejscowych konserwatorów. Protesty te oddalił ostatecznie, swoją interwencją prezydent Rzeczpospolitej Stefan Mościcki. Powstał budynek awangardowy jak na owe czasy, reprezentujący styl modernistyczny wśród historyzującej zabudowy rynku. Jako pierwszy w Krakowie został wyposażony w klimatyzację i aluminiową stolarkę. Nawiązaniem do miejscowej tradycji było zastosowanie attyki, jednak przyjęła ona wówczas formę na tyle wysokiej konstrukcji, że  dzięki niej mówiono o „domu pod kominami”. W narożu architekt ustawił figurę Higiei- greckiej bogini medycyny. Z uwagi na sposób przedstawienia- krakowska satyryczka, wywodząca się z Kossaków- Magdalena Samozwaniec, określiła ją jako „kobietę ze sztuczną szczęką”.  w 1941 roku architekci niemieckiego okupanta przekształcili zabudowę. Przez wprowadzenie historyzujących pilastrów oraz pomniejszenie attyki straciła ona walor modernizmu krakowskiego. Obecnie mieści się tutaj kawiarnia „Loża”, skupiająca krakowska bohemę i aktorów teatru „Groteska”.

42

Dom nr 42.Kamienica Bonerowska II. Najstarsza zabudowa sięga końca XIII wieku, kiedy to pośrodku narożnej działki powstał murowany dom w formie wieży. W latach 1493- 1562 posesja należała do rodziny Bonerów, związanej z dworem królewskim. To dla nich budynki zostały przekształcone w miejski pałac renesansowy. Wówczas, w sali parteru, powstało tondo z wykutą podobizną Zygmunta I Starego, zniszczony podczas XIX wiecznej przebudowy. Kamienica należała do kupców, bankierów i przedsiębiorców. W drugiej ćwierci XIX wieku Anna Ciepielowska prowadziła, na pierwszym piętrze, salon z kawą, zaś w latach 1864- 1926 Ignacy Krieger prowadził słynne atelier fotograficzne. Około 1878 roku dokonano przebudowy dla rodziny Pareńskich. Pracami kierował wiedeński architekt Karol Borkowski. Wówczas nadbudowano trzecie piętro, nadano szatę neorenesansową, jednak niszcząc wiele wcześniejszych detali. W 1903- 1929 mieszkał tutaj Feliks Jasieński. Młodopolski artysta, miłośnik kultury wschodu i kolekcjoner sztuki japońskiej. Dzięki swojej fascynacji otrzymał przydomek „Mangha”. Po śmierci wszystkie zbiory przekazał na rzecz Muzeum Narodowego.

43

Dom nr 43. Kamienica Pod Słońcem. Dom pochodzi z połowy XIV wieku jako typowy dom średniowieczny, z dwoma traktami. Przez lata, począwszy od pożaru z 1475 roku gmach był wielokrotnie przebudowywany w każdym z nowożytnych stylów. W roku 1770 dom została zakupiony Jana Szastera, który prowadził tutaj aptekę pod Słońcem. Jan Szaster był twórcą studiów farmaceutycznych w Szkole Głównej Koronnej, czyli zreformowanym przez Kołłątaja Uniwersytecie Jagiellońskim. W kamienicy odbywały się ćwiczenia i wykłady farmaceutyczne. W 1813 roku aptekę przejął Józef Sawiczyński, potem kolejni właściciele. Istniała ona jednak aż do 1939 roku, kiedy to przeniesiono ją do kamienicy pod numerem 42. W końcu XIX wieku budynek został przebudowany uzyskując obecną szatę.

44

Dom nr 44.Kamienica Kirchmajerowska. Widoczna dziś, neoklasycystyczna zabudowa powstała z inicjatywy przemysłowca Wincentego Antoniego Kirchmajera, w roku 1841. Do tego czasu funkcjonowały w tym miejscu dwa osobne budynki. Pierwszą, stojącą od zachodu była kamienica Bełzowska, która mogła być wzniesiona nawet przed 1300 rokiem. Była rozbudowywana, przebudowywana niemal w każdym kolejnym stuleciu począwszy od XV wieku. Drugim domem była kamienica Betmanowska, powstała w połowie XIV stulecia. W XVI wieku należała do Betmanów, wówczas nosiła nazwę „Pod ściętą głową”. Z okien tego domu para królewska- Stefan Batory i Anna Jagiellonka oglądali maszkary wystawiane dla nich na rynku. Rozbudowywana przez kolejne rodziny kupieckie, mieściła w sowich przestrzeniach aptekę, sklep korzenny i laboratorium farmaceutyczne.

W 1833 roku obie własności zakupił przemysłowiec Wincenty Kirchmajer, jeden z najbogatszych osób Wolnego Miasta Krakowa i Królestwa Polskiego. W miejscu połączonej, w 1841 roku, zabudowy powstała, która stała wielkim novum na terenie Krakowa. Powstał tak zwany dom interesów. Mieściły się tutaj: kantor, bank, sklepy, czynszowe mieszkania i gościnne apartamenty. W tych apartamentach zamieszkali w 1949 roku Car Mikołaj I i rosyjski feldmarszałek Iwan Paskiewicz. Zaś na drugim piętrze znajdowała się kolekcja rycin, których autorstwo przypisuje się: Guido Reniemu, Michalangelo Caravaggiowi i Antoine’owi Watteau. Piętro niżej zorganizowano biura i siedzibę prezydenta miasta Mikołaja Zyblikiewicza.

44a

Charakterystyczną cechą budynku, jest jego neoklasycystyczna fasada z attyką, na której przedstawiono boginię Atenę, antyczne alegorie rolnictwa i handlu, a w tle kolej żelazną i dalekomorskiego statku. Zaś nad drzwiami wejściowymi przedstawienie głowy Jana Chrzciciela na półmisku.

45

Dom nr 45. Kamienica Kromerowska II/ Kamienica pod Orłem. Dwukondygnacyjny, murowany dom powstał w XIV wieku. W czasie renesansu, po roku 1544 należał do rajcy miejskiego- Bartłomieja Kromera- rodzonego brata, lekarza i kronikarza- Marcin Kromera. Z tego okresu zachowały się liczne kasetonowe stropy oraz malowidło ścienne w sali wielkiej parteru. W 1570 Stanisław Sulikowski otworzył tutaj aptekę. Kolejna wzmianka o niej pochodzi z 1793 kiedy aptekę pod Białym orłem otworzył Franciszek Bugayski. Aptekę o tej samej nazwie otwarto również w początku XX wieku, z tego okresu pochodzi bidermajerowskie wyposażenie z motywem białego orła. W nocy z 20 na 21 października 1795 roku zatrzymał się Tadeusz Kościuszko.

Obecnie widzimy odnowioną przez Władysława Ekielskiego fasadę nawiązującą do sztuki renesansu i gotyku oraz płaskorzeźbę feniksa wykonaną według projektu Stanisława Wyspiańskiego.

46

Dom nr 46. Kamienica Czerwona. Mimo, iż jej nazwa pochodzi z polowy XIX wieku, to sama zabudowa powstała w połowie wieku XIV. Przed 1621 rokiem mieszkała tutaj niejaka Barbara Langówna. Była osobą niezwykle świętobliwą, czcicielką krzyża świętego. Była pierwszą prywatną osobą, której biskup Marcin Szyszkowski zezwolił na prowadzenia prywatnej kaplicy w domu. Znajdowała się w niej gotycki krzyż, który obecnie zobaczyć można w ołtarzu kościoła świętej Barbary. W tym samym też kościele pochowano samą Langównę. W roku 1736 wojewodzina trocka Anna Sapieżyna przekazała nieruchomość kościołowi Mariackiemu. W 1876 roku Antoni Hawełka założył tu pierwszy sklep „pod Palmą”, który potem przeniesiono do Pałacu Spiskiego.

47

Dom nr 47. Kamienica Margrabska/ Hotel Drezdeński. jeden z bardziej charakterystycznych budynków Krakowa i jeden z nielicznych powstałych w stylu baroku saskiego. Pierwotny budynek powstał w połowie XIII wieku i była to jedna z pierwszych rezydencjonalnych siedzib tutejszego mieszczaństwa. Początkowo była to własność Witka- wójta sandomierskiego. Po buncie krakowskiego wójta Alberta, jaki miał miejsce w latach 1311- 1312, gmach został skonfiskowany przez księcia Władysława Łokietka i przekazany lub sprzedany pisarzowi miejskiemu- Hanko Romanczowi (1339). Należy wyjaśnić, co wspólnego miały osoby wójtów, dwóch różnych miast. Otóż po opanowaniu buntu, Łokietek zmienił prawo magdeburskie przez usunięcie zapisu o dziedziczności urzędu wójta, wielu tych urzędników przykładnie karał, a tym, którzy poparli Alberta konfiskował majątki. Budynek przejęli Salomonowie i od 1391 roku, zgodnie z przywilejem monarszym, prowadzili tutaj mennicę. Na przełomie XIV i XV wieku był to największy przyrynkowy budynek mieszkalny, którego wartość, w roku 1444 roku, wyceniono na ogromną kwotę 21000 grzywien co stanowiło równowartość……., Od XVI wieku dom należał do rodzin mieszczańskich: Kisslingów, Kaufmanów i Bonerów. Od końca XVI wieku przeszła w ręce młodszej linii myszkowskich, ordynatów na Pińczowie, i od tego czasu określana jako Kamienica Margrabska (po raz pierwszy nazwa została użyta w 1628 roku). W latach osiemdziesiątych XVIII wieku kamienicę przebudowano organizując na dolnej kondygnacji zajazd dla szlachty zwany „Pod Opatrznością”. Wówczas fasada uzyskała późnobarokową fasadę, widoczną do dziś. W nocy z 13 na 14 grudnia 1792 roku w zajeździe przebywał Tadeusz Kościuszko. W okresie Księstwa Warszawskiego powstały zajazd, najpierw dzierżawił, a później zakupił (1814) Piotr Lipski. Dwa lata potem, w roku 1816 zajazd zamieniono na Hotel Drezdeński, nawiązując nazwą do panowania dynastii saskiej. Funkcje hotelowe i handlowe budynek pełnił do końca XIX stulecia. W 1882 roku na parterze, zajmowanym przez sklep Antoniego Ziembińskiego i Heleny Styczniowej, powstała pierwsza w Krakowie, profesjonalna, oświetlona witryna sklepowa.