W południowo- wschodnim narożu krakowskiego rynku stoi samotna wieża ratuszowa, nazywana samotną wdową po nieistniejącym gmachu miejskiego ratusza. Razem z sąsiednimi Sukiennicami oraz Kościołem Mariackim jest integralną częścią tego miejsca. Jednym, z najbardziej charakterystycznych elementów krakowskiej architektury. Ale nie zawsze była wdową, nie zawsze samotną. Jeszcze dwieście lat temu wyłaniała się swym majestatem z całego kompleksu zabudowań.
Przyjrzyjmy, jak przez stulecia, rozwijał się budynek krakowskiego ratusza i jak przez nieroztropnych rajców budynek upadł.
Wygląd budynku znany jest z pomiarów Schmausa von Livonegg wykonanych około ?802 roku oraz z rysunków Józefa Brodowskiego. Była to bryła o wymiarach dziesięć na dwadzieścia metrów. Prawdopodobnie powstał między 1300, a 1316 rokiem. Właśnie w 1316 roku, w dokumentach miejskich po raz pierwszy pojawia się określenie „ratus”. Do gmachu ratusza, od południowego- wschodu, przylegała wieża, która pierwotnie pełniła funkcje obronne. Wieża została przebudowana i podwyższona w drugiej połowie XIV wieku. Do dziś zachowała się ciosowa okładzina z ostrołukowymi arkadami i laskowaniami. W narożach znajdowały się kroksztyny, a na pierwszej, reprezentacyjnej kondygnacji pojawiła się rzeźbiarska dekoracja.
Około 1454 roku powstała trzecia kondygnacja ratusza, za przebudowę odpowiedzialny był mistrz Jan z Torunia. Budynek posiadał osiom boczne wieżyczki w narożach oraz kolumnową loggie, od wschodu, pełniącą rolę trybuny. Wieża otrzymała późnogotycki hełm, będący majstersztykiem w skali Europy. Centralnie położona iglica otoczona była dwoma wieńcami wieżyczek ze złoconymi gałkami. W 1524 roku na wieży założono zegar sprowadzony z Norymbergii. Zaraz po tym fakcie, w latach trzydziestych XVI stulecia dokonano renesansowej przebudowy gmachu zakładając obszerne okna od wschodu. W 1547 roku, od strony południowej, dobudowano Kabaty czyli tak zwaną dłużnicę. Był to prostokątny budynek z arkadową loggią na parterze mieszczący miejskie więzienie dla złodziei, drobnych przestępców oraz dłużników. Kabaty połączyły wieżę, ratusz i stojące od zachodu Dom Ławników (powstały w 1399) oraz Dom Notariusza (powstały w 1397 roku), tworząc jednolitą zabudowę.
Nie oszczędzały krakowskiego rynku pożary. Ogień trawił miasto w 1555 i 1570 roku. Po pierwszym pożarze ponownie odnawiano budynek ratusza. Tuż obok niego, od strony zachodniej, wzniesiono renesansowy budynek miejskiego spichlerza. Był to budynek dwukondygnacyjny, z pogrążonym dachem i zwieńczony attyką, jego budowa przypadająca na lata 1561- 1563, prowadzona przez Stanisława Flaka i Antoniego Włocha, wchłonęła domy ławników i notarialny dopełniając scalenia budynków. Najważniejszym pomieszczeniem ratusza była Sala Pańska, w rzeczywistości określona jako Izba Rady. Komnata istniała od średniowiecza i pełniła funkcje sali sądowej, w latach 1592- 1593 otrzymała manierystyczne wyposażenie. W Sali okna wspierały przyścienne kolumny, fryz był wsparty na gzymsach, do Sali wchodziło się przez inkrustowane drzwi, które dziś znajdują się w Collegium Maius. Na fryzie Kacper Kurcz namalował portrety polskich monarchów. W ratuszu znajdowały się też urząd wójtowski, oraz siedziba hutmana czyli przełożonego służb porządkowych, jak również Gmach Królewski, gdzie nowo koronowany monarcha odbierał hołd od Rady Miasta. Od okresu średniowiecza podniósł się poziom rynku, na dawnej pierwszej kondygnacji, która stała się teraz urządzono piwnicę miejską zwaną Świdnicką, która potem stała się miejską knajpą z piwem, oraz więzienie, sale przesłuchań i salę tortur.
W latach trzydziestych kolejnego stulecia przebudowano spichlerz zniszczony kolejnym pożarem. Między 1632,a 1635 rokiem powstał, pod kierunkiem Macieja Świątkowicza, gmach dwukrotnie większy od ratusza. W związku z tym, iż dominował nad miejskim budynkiem był z nim często utożsamiany. W ?636 roku spichlerz otrzymał nowe zdobienia w postaci portretów królów i książąt polskich, które znalazły swe miejsce na attyce. Niestety w 1680 roku wybuchł w ratuszu pożar, zniszczeniu częściowo uległa wieża, gotycki hełm i zegar. Na odbudowę trzeba było czekać 3 lata. Po kolejnych trzech, w roku 1686, za sprawą Piotra Bebera powstał nowy barokowy wielokondygnacyjny hełm z gankiem. Dzieło było chwalone w całym mieście. Jednak, poza warstwą estetyczną, okazało się nietrwałe. Konstrukcja nowego hełmu została mocno naruszona w czasie wielkiej wichury w roku 1703.
W 1782 roku od strony ulicy Wiślnej stanął, dobudowany do wieży ratuszowej, odwach. Określenie to pochodzi z języka niemieckiego i oznacza garnizonową wartownię. Był to niewielki parterowy budynek utrzymany w stylu klasycystycznym, z trójkątnym przyczółkiem nad wejściem. Znajdowała się w nim izba dla skoszarowanego oddziału, pokoje dla oficerów, areszt i gabinet lekarski. W Tm samym czasie, z fundacji króla Stanisława Augusta Poniatowskiego i biskupa krakowskiego- Kajetana Sołtyka. Hełm znajduje się na wieży do dnia dzisiejszego. Jest odwzorowaniem poprzedniego z dodaniem płomienistych flakonów w narożach.
Ratusz od , XVII wieku nie przechodził żadnych poważniejszych prac remontowych. Niszczał. Po utracie niepodległości, kiedy Kraków, od ?796 roku znalazł się pod auspicjami monarchii habsburskiej planowano gruntowne przebudowanie siedziby władz miasta i adaptację go na biura austriackich agend rządowych. Planów nie zrealizowano w wyniku wojen napoleońskich i wcielenie Krakowa do Księstwa Warszawskiego. Nowe władze chciały ulokować tutaj swoje urzędy. Jednak Napoleon upadł, a wraz z nim Księstwo Warszawskie. Na mapy Europy trafił nowy twór państwowy- Rzeczpospolita Krakowska. Ratusz, symbol dawnego samorządu, coraz bardziej niszczał. Popadał w ruinę. Władze miasta, przeniosły swą siedzibę do Pałacu Larischa. Powołana wówczas komisja Upiękniania Miasta Krakowa i jego Okolic, zdecydowała o wyburzeniu gmachu. Decyzja miała dotyczyć jedynie budynku dawnego spichlerza, jednak rozszerzono ją na dawną siedzibę władz. Ratusz runął w 1820 roku, a wraz z nim dawne kabaty i spichlerz. Rajcy zdali sobie sprawę ze swojego „wyczynu” czyli wyburzeniu własnej siedziby. Zaraz po usunięciu gmachu ratusza pojawiły się idee jego odbudowy. Jednak początkowo skupiono się jedynie na rozbudowie odwachu poszerzając go teren dawnych kabatów. Od 1822 roku w nowych pomieszczeniach wartowni urządzono magazyn sprzętu przeciwpożarowego dla straży pożarnej rezydującej w, nieistniejącym już, budynku Wielkiej Wagi.
Kolejne zmiany przyszły dla samotnej wieży ratuszowej w latach osiemdziesiątych XIX wieku. 1881- 1882 to czas budowy nowego, neogotyckiego odwachu według projektu Macieja Moraczewskiego. Powstał piętrowy budynek z ostrołukowymi arkadami od strony ulicy Brackiej i narożna piętrową wieżą. Mieściły się tutaj: areszt wojskowy i komendantura miasta i garnizonu. W roku 1888, od północy dostawiono do wieży ratuszowej taras flankowany barokowymi rzeźbami lwów, jakie ostały się po wyburzeniu głównego gmachu.
Świadomość dbałości o wieżę ratuszową wzbudziła się z początkiem wieku. Od ?906 do ?930 była kilkukrotnie remontowana. Usunięto między innymi tynki i odsłonięto średniowieczne laskowania. Gorszy los czekał ratuszowy odwach. Kiedy 31 Października 1918 roku stał się symbolem polskości gdyż wieszano na nim biało- czerwone flagi, po 123 latach niewoli, tak po zakończeniu okupacji hitlerowskiej postanowiono go wyburzyć jako relikt obcej władzy.
W latach 1962- 1966 wieża uzyskała swój ostateczny kształt. Prace, którymi kierował profesor Wiktor Zinn, doprowadziły do rekonstrukcji dwóch wykuszy na piętrze budynku, co spotyka się z krytyką do dnia dzisiejszego, gdyż podstawą ich wprowadzenia były jedynie dwa obrazy przedstawiając ratusz powstałe na przełomie XVIII i XIX wieku. Wtedy też na specjalnym podeście umieszczono rzeźby lwów przeniesione z pałacu w Pławowicach. W piwnicach urządzono kawiarnię, które w latach osiemdziesiątych przebudowano na potrzeby teatru Maszkaron.
Obecnie to przyczółek nowohuckiego Teatru Ludowego w Starym Krakowie, w samym jego sercu. Mieści się ona w piwnicach Ratusza na Rynku Głównym. W 1996 roku Teatr Ludowy przejął istniejący dotychczas w tym miejscu Teatr Satyry Maszkaron, tworząc tutaj swoją małą scenę o charakterze komediowo-kabaretowym.
Na fasadzie wieży znajduje się kilka tablic pamiątkowych. Należą do nich: upamiętniająca 70- lecie odzyskania niepodległości projektu Czesława Dźwigaja oraz poświęcona papieżowi- Polakowi- Janowi Pawłowi II wedle zamysłu Stafana Dousy. Przed ratuszem, od wschodu, ustawiono rzeźbę Igora Mitoraja zatytułowaną Eros Bendato.