Ulica Szczepańska


Od początku XIX wieku jest to najkrótsza ulica odchodząca od krakowskiego rynku. Została wytyczono już w trakcie wielkiej lokacji miasta, czyli w roku 1257. Nazwa Szczepańska funkcjonowała od samego początku, gdyż prowadziła do kościoła pod wezwaniem świętego Szczepana. Sam kościół został zburzony po 1801 roku. Decyzję tę podjęły ówczesne władze austriackie. Zlikwidowano świątynię, zabudowania duchownych, w tym szkołę, a także cmentarz. Początkowo urządzono tu targ, później parking, aż w końcu reprezentacyjny plac, który kończył bieg ulicy. W swej historii, na przełomie XV i XVI wieku potocznie o ulicy mówiono Żydowska. To tutaj osiedlili się wyznawcy religii mojżeszowej, kiedy po 1401 roku byli wysiedlani z ulicy Świętej Anny, przy której tworzono kwartał uniwersytecki i mieszkali aż do końca XV wieku, kiedy to król Jan Olbracht nakazał im się przenieść do podkrakowskiego Kazimierza.

szczepanska'

Obecnie ulica liczy 88 metrów, po jej lewej stronie znajdują się dwa budynki, zaś po prawej, czyli północnej- sześć.

1'

Dom nr 1./ul. Sławkowska 2. Kamienica pod Gruszką. Jadwiga Andegaweńska, zanim przyjechała do Krakowa, wychowywała się na dworze małoletniego Wilhelma Habsburga, w którym była zakochana i którego miała poślubić. Jeszcze po wyborze jej na króla Polski, jej plany zamążpójścia zostały podtrzymane. Dopiero później polscy panowie wybrali jej na męża księcia litewskiego- Jagiełłę. Doszło do tego, że Jadwiga spotykał się potajemnie z dawnym narzeczonym, którego ostatecznie, z Krakowa wypędził Jagiełło. Wedle tradycji do tych schadzek miało dochodzić w tym właśnie domu, gdzie przez pierwsze miesiące 1386 roku zamieszkiwał młody Habsburg.

Sam dom powstał około 1300 roku jak większość przyrynkowych realności, ,a umieszczenia w nim fasady z bramą od strony ulicy Szczepańskiej świadczy o jej większym znaczeniu, niż omawianej tu- Sławkowskiej. Około 1317 roku posesja była własnością wójta Ludwika. Wtedy też dom podzielona na dwie samodzielne kamienice. Taka sytuacja przetrwała do początku XVII wieku, kiedy Stanisław Rapp scalił obie zabudowy.  Z końcem tego samego stulecia gmach przejął Andrzej Żydowski, który zlecił, słynnemu architektowi- Baltazarowi Fontannie wykonanie stiukowej dekoracji pierwszego piętra. Powstały w ten sposób sale zwane fontanowskimi. W pierwszej na żebrach gotyckiego sklepienia znalazły się kwiatowe i owocowe girlandy oraz alegorie: muzyki, architektury, rzeźby i malarstwa. W drugiej Sali wyłożonej holenderskimi płytkami umieszczono zdobienia w formie panoplii oraz dwa kobiece biusty.

W połowie XIX wieku w mieszkaniu Radziwońskiego, na pierwszym pietrze, urządzono wystawę malarstwa holenderskiego, polskiego i włoskiego. Wśród mistrzów pędzla można było zobaczyć: Andre del Sarto i Palmia Vecchio. W tym samym czasie otwarto kawiarnie Sauera, której fontanowskie sale przeznaczone były tylko dla Pań. Sale dla mężczyzn szybko nabrały charakteru kawiarni artystycznej, gdzie spotykali się Tadeusz Boy Żeleński, Włodzimierz Tetmajer czy Lucjan rydel. W 1927 roku kawiarnię nazwano „Ziemiańska”, a w 1939 „Pod Złotą Gruszka”. W latach okupacji była to niemiecka kawiarnia literacka.

2'

Dom nr 2. Pałac pod Krzysztofory. Pałac powstał w wyniku scalenia dwóch średniowiecznych domów, które równie często były przebudowywane, jak zmieniały właścicieli. Na lokacyjnej, narożnej działce stała Kamienica Morsztynowska, zaś od ulicy Szczepańskiej znajdowała się mniejsza Kamienica Chmielowska. Najstarsza zabudowa przyrynkowej parceli pochodzi z końca XIII wieku i stanowiła ją wieża mieszkalno- obronna na rzucie kwadratu o boku długości 10 metrów. W ciągu kolejnych lat była ona rozbudowywana. Już w 1380 roku na fasadzie kamienicy pojawiła się figura świętego Krzysztofa. To od niej wzięła się nazwa domu. W tym samym czasie w kamienicy funkcjonowała apteka prowadzona przez Krzysztofa z Ferrary, nazywana „Apteką Pod Świętym Krzysztofem”. Tradycje farmaceutyczne przetrwały aż do 1622 roku. Kamienica Chmielowska powstała w XVI wieku z połączenia dwóch średniowiecznych domów. W wyniku renesansowej przebudowy otrzymała kształt litery L. Wówczas stanowiła własność burgrabiego krakowskiego i bankiera królewskiego- Seweryna Bonera, a od 1639- kupca Jana Chmielowskiego. W roku 1644 budynki zakupił marszałek nadworny koronny, żupnik krakowski, klucznik królewski- Adam Kazanowski. Był on najbliższym przyjacielem króla Władysława IV. Miał posiadłości w Krakowie i w Warszawie, gdzie według Sienkiewicza („Trylogia” ) prowadził prywatne zoo, w którym hodował małpy. Kazanowski wraz z królem odbył pielgrzymkę po Europie, a złośliwi powiadali, że monarcha powinien podpisywać swoje dokumenty w sposób następujący: „My z Bożej Łaski król Polski Władysław IV i Adam Kazanowski…”.

Kazanowski nie mieszkał zbyt długo w pałacu. Rezydencja była ciągle wynajmowana, wśród dzierżawców była między innymi rodzina Lubomirskich. W 1664 roku gmach zakupili Wodziccy i przebudowali rezydencję wedle projektu Jakuba Solariego. Wówczas powstała arkadowa loggia na dziedzińcu, a w 1697 roku, wnętrza, sztukaterią, ozdobił Baltazar Fontana. Do dziś zachowało się, w jednej z sal pierwszego pietra, przedstawienia upadku Faetona. Wówczas też usunięto posąg świętego Krzysztofa.  Pod koniec XVIII wieku w pałacu osiadł biskup Kajetan Sołtyk. Zakupił gmach po tym jak wrócił z Kaługi, jako pierwszy polski zesłaniec. Tam nabawiwszy się choroby psychicznej, osiadł w pałacu odsunięty od urzędu biskupiego i dokonał żywota. Kolejny właściciel- Jacek Kluszewski, urządził w połączonych salach pałacu Spiskiego i Krzysztoforów pierwszą teatralną salę w Krakowie. Po powstaniu krakowskim z 1846 roku budynek zamieniono na koszary wojsk austriackich. W 1911 Roku było blisko tragedii. Pałac zakupiła spółka Gustawa Gersona Bazesa, która już wcześniej prowadziła tam sprzedaż lamp. Dwa lata później przedstawiono plany zburzenia gmachu i wybudowania domu handlowego. Te niecne zamiary zniweczył, jednak, wybuch I wojny światowej. W 1914 roku w pałacu mieściła się siedziba Naczelnego Komitetu Narodowego, w 1918- Polskiej Komisji Likwidacyjnej- namiastki rządu polskiego. W roku 1932 Krzysztofory były centrum spotkań tak zwane Grupy Krakowskiej czyli artystów plastyków z nurtu abstrakcjonizmu, do których należeli Jonasz Stern, Henryk Wyciński, Aleksander Winnicki. Po wojnie, w latach 1958- 1959 dokonano remontu przeznaczając gmach dla Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, gdzie obecnie funkcjonuje wystawa „Dzieje i Kultura Krakowa”. W tym samym czasie odrodziła się też Grupa Krakowska, na czele z Tadeuszem Kantorem i Marią Jaremą. Wizyty w pałacu składali: król Jan Kazimierz (1649 i 1668), król Michał Korybut Wiśniowiecki z małżonką Eleonorą Habsburżanką (1671) przyszły car Paweł I (1782) i król Stanisław August Poniatowski (1787).

 3'

Dom nr 3. Obecna zabudowa pochodzi z końca XIX wieku. W XVI stuleciu mieszkał tutaj wybitny lekarz i historyk doby krakowskiego renesansu- Maciej z Miechowa zwany Miechowitą. To on rzucił nowożytne światło na dawne polskie dzieje. Ten wybitny Krakowianin zakończył swe życie w tej kamienicy w roku 1523. Z tego, mniej więcej, okresu zachował się , w sieni, gotycko- renesansowy portal.

4'

Dom nr 4. Budynek jednopiętrowy, od lat przeznaczany na cele gastronomiczne. Został wzniesiony w 1883 roku przez architekta Antoniego Siedeka, który nadał mu wyrazistą klasycyzującą szatę.

5'

Dom nr 5. Hotel Stary. Pierwszy murowany budynek powstał w tym miejscu prawdopodobnie w drugiej połowie XIV wieku. W następnych stuleciach właścicielami kamienicy były zamożne rody mieszczańskie i szlacheckie, które nadały jej wygląd okazałej rezydencji. Zachowały się wczesnorenesansowe portale z początków XVI wieku. Były to czasy, kiedy na ówczesnej Akademii Krakowskiej oficjalnie wykładano magię. Bywali tutaj najwięksi magowie Europy: Paracelsus, John Dee i podobno sam doktor Faust. W XVII wieku przebudowana przez ówczesnych właścicieli – Bryknerów, w stylu barokowym. Od 1799 własność P. Steinkellera. Przebudowana w 1823 według projektu W. Hofhauera. Budynek otrzymał dzisiejszą klasycystyczną fasadę i wnętrza.

5a'

Na frontonie stiukowa alegoria handlu i figura Merkurego. Ówczesny właściciel- Aleksander Merkert zdecydował, że postać tego starożytnego boga handlu i kupców będzie wsparta o monogram z jego inicjałami: „AM”. Kolejnym właścicielem stał się, w roku 1838, Piotr Steinkeller, który stał inicjatorem powstania pierwszej linii kolejowej łączącej Kraków z Warszawą. Od 2006 roku w budynku znajduje się pięciogwiazdkowy Stary Hotel. W tym hotelu zamieszkała piłkarska reprezentacja Anglii podczas turnieju Euro 2012.

7'

Dom nr 7.

9'

Dom nr 9. W XX wieku w kamienicy znajdowała się restauracja Pod Trzema Rybkami, powstała już po I wojnie światowej. Należała wówczas do niejakiego Feilguta. Do restauracji prowadziła kuta brama z wizerunek trzech ryb. Ten lokal gastronomiczny przetrwał do lat 90tych. Ostatnio powołany pod tą samą nazwą.

11'

Dom nr 11/ pl. Szczepański 9. Kamienica Szołajskich. Widzimy obszerną kamienicę, którą swego czasu turyści omyłkowo utożsamiali z domem Stanisława Wyspiańskiego. Pomyłka ta miała swoje źródło w tym, iż przez wiele lat pomieszczenia budynku mieściły stałą wystawę prac artysty. Nadmieńmy, że sam Wyspiański nie miał stałej siedziby, gdzie mieszkał i tworzył tak jak Józef Mechofer, czy Jan Matejko. Ale przyjrzyjmy się pokrótce historii, jaką kryje ta obszerna kamienica. Stoi ona w miejscu średniowiecznego budynku, któremu strukturę murowaną nadano dopiero w XVI wieku. Od roku 1642, przez sto kolejnych lat, dom należał do Kanoników Regularnych, którzy osiedli przy kościele Bożego Ciała na Kazimierzu. Mimo stałej przynależności popadał w ruinę. Rozbudowa, przebudowa i faktyczne remonty miały miejsce dopiero po 1804 roku, kiedy działkę zakupiła rodzina Mieroszewskich. Jednak obecna zabudowa ma swą genezę w XX wieku. W roku 1902 kamienicę zakupiło małżeństwo- Adam i Włodzimiera Szołajscy. Oboje bezdzietni, już w dwa lata po przejęciu własności przekazali nieruchomość Muzeum Narodowemu, pozostawiając sobie prawo dożywotniego użytkowania budynku. Pełna adaptacja na cele muzealne zakończyła się w roku 1955, kiedy główne wejście otoczono neobarokowym portalem. Początkowo zorganizowano tu ekspozycję sztuki japońskiej złożonej z eksponatów zebranych przez Feliksa Manghę Jasieńskiego, potem wystawę poświęconą Wyspiańskiemu, a od 2012 roku stałą ekspozycję „Polska- zawsze młoda”.

Więcej o placu Szczepańskim: https://krakow-przewodnik.com.pl/uliczkami-i-placami/plac-szczepanski/