Pałac Wielopolskich- magistrat


Jest to pierwszy, w tym rejonie Krakowa, budynek rezydencjonalny o całkowicie świeckim charakterze.

IMG_0585

Pałac został wzniesiony w latach 1535- 1561 roku dla hetmana Jana Tarnowskiego. Charakteryzował się niepowtarzalnym kształtem, nawiązującym do mijającej epoki, kiedy to rezydencje nawiązywały do modeli zamkowych z przełomu średniowiecza i nowożytności. Była to budowla piętrowa zwieńczona renesansową, niezwykle wysoką attyką. Później obiekt dostał się w ręce rodu Ostrogskich, a następnie Zamoyskich, którzy doprowadzili do jego przebudowy. Działo się to około roku 1620. Modernizacje objęły, przede wszystkim wnętrza budynku, nadając im barokowy charakter. Urządzono obszerną sień ze stiukową dekoracją sklepienia oraz tunelową klatkę schodową w południowej części gmachu. Przekształceniom uległy reprezentacyjne pomieszczenia pierwszego pietra, u sufitów pojawiły się plafony z malowidłami gloryfikującymi ród Zamoyskich. Od połowy XVIII wieku właścicielami stali się Wielkopolscy. Już wtedy sale parteru były udostępniane na różne cele, a tym publicznie. Tu swoją pracownię malarską miał krakowski artysta, piewcy doby kościuszkowskiej i napoleońskiej- Piotr Michałowski. Pracownia istniała tu od 1835 roku, kiedy to  malarz powrócił z Paryża. Sam pałac, jak i plac Wszystkich Świętych był częstym elementem jego kompozycji. Tutaj tez, przez krótki okres,  działała kameralna scena teatralna.

IMG_0480

Świetność gmachu zaprzepaścił wielki pożar miasta, jaki wybuchł w dniu 18 lipca 1850 roku. Jak większość zabudowy wokół, obecnego, placu Wszystkich Świętych, pałac strawił ogień. Po katastrofie, ówczesny właściciel- Aleksander Wielopolski, nie kwapił się do przeprowadzenia wymaganej restauracji. Mimo, napomnień rządu krajowego, wolał obiekt sprzedać, aniżeli zając się odbudową. W wyniku przeprowadzonej licytacji, dom nabył, znany spekulacyjny odnawiacz domów, z wykształcenia chirurg- Wojciech Kowalski. W roku 1855 rozpoczęto program odnowy. Pałac odkupił wiedeńczyk Ferdynand Winter. W wyniku zabiegów powstała obszerna, oszklona weranda przy fasadzie pałacu, a sam budynek przejął funkcje użyteczności publicznej. Na parterze oraz na werandzie mieściła się luksusowa kawiarnia, gdzie, jak mówiono: „poją kawę, grają w bilard i szwargocą po niemiecku”. Oprócz kawiarni utworzono trakterię, w której co niedziele odbywały się wieczory muzyczne z bezpłatnym wstępem.

IMG_0592

W roku 1864 pałac zakupiła gmina i przez kolejne cztery lata trwałą kolejna przebudowa dostosowująca gmach pod funkcje magistratu. Wówczas powstała, zgodnie z projektem Filipa Pokutyńskiego, słynna Sala Rady. To w niej, na konsolach, stanęły popiersia polskich monarchów. Wzorując się na wawelskich nagrobkach, wykonał je, z barwionego na brunatno gipsu, Parys Filippi. Umieszczono też ówczesnego monarchę, pod którego rządami znajdowała się Galicja- cesarza Franciszka. Powstały pierwsze portrety prezydentów Krakowa.

IMG_0595

W roku 1905 podjęto, poprzedzoną długimi sporami i dyskusjami, decyzję o rozbudowie budynku. Pałac poszerzył sie kosztem historycznej zabudowy przy ulicy Poselskiej. Najpierw powstało skrzydło zachodnie (1907), a później południowe (1913). Głównym architektem przedsięwzięcia był Jan Rzymowski.  Powstał budynek w stylu  historycznego modernizmu. Trójkondygnacyjny gmach wieńczy krenelażowa attyka, pod którą znajduje się fryz zdobiony kwiatonami i przedstawieniami herbów miast polskich. Główne wejście do budynku znajduje się od strony wschodniej czyli placu Wszystkich Świętych. Ujmuje je neorenesansowy portal, powstały po 1850 roku, a towarzyszą mu figury pracy i godności- Labor i Dignitas. Tradycyjnie wykonanie portalu przypisuje sie Władysławowi Łuszczkiewiczowi.

IMG_0593

Na szczególną uwagę zasługują niektóre sale pałacu. Sala posiedzeń Rady, dawna zwana radziecką, sala portretowa, gdzie eksponowane są portrety królów polskich ocalałe ze zburzonego ratusza,  sień z kolebkowym sklepieniem, znajdująca się na parterze. Na szczególną uwagę zasługuje  reprezentacyjny korytarz z galerią prezydentów miasta Krakowa.

IMG_0596

W tym pałacu, w dniu 29 października 1878 roku, Rada miasta Krakowa wręczyła Janowi Matejce- berło panowania w sztuce. Zaś, w dniach 21-22 listopad 1905 roku odbył się zjazd kobiet ze wszystkich ziem polskich, zwołany przez feministyczne pismo „Nowe Słowo”. Gościło ponad 200 niewiast i nieznana liczba mężczyzn. Tematem dyskusji były kwestie wychowania, obyczajowości i szkolnictwa.

IMG_0598

W 1887 roku w centralnym punkcie placu, na tle pałacu, stanął pomnik przedstawiający drugiego prezydenta miasta z czasów Autonomii Galicyjskiej- Mikołaja Zyblikiewicza, autorstwa Walerego Gadomskiego. Na odlanie popiersia zużyto trzy centary czystego brązu, co dawało około 195 kilogramów. Pomnik został usunięty przez władze komunistyczne w roku 1953 i na nowo odsłonięty, jako zrekonstruowany, w 1985 roku.

IMG_0600

Zaś 8 października 1936 roku, w sześćdziesiąta rocznicę śmierci, odsłonięto pomnik prezydenta Krakowa- Józefa Dietla. Była to postać wybitna dla historii miasta. Profesor i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, który sprzeciwiał się władzom i wykładał w języku polskim. Pierwszy prezydent z okresu autonomii Galicyjskiej, twórca tak zwanych plant dieslowskich i pomysłodawca utworzenia muzeum narodowego. Postać z brązu wykonał Xawery Dunikowski i ustawił ją na granitowym cokole. Ciekawostką jest fakt, iż artysta rzeźbiarz szukając odpowiedniego miejsca dla stworzonego przez siebie wizerunku stawiał makietę pomnika, w skali 1:1 w różnych miejscach Krakowa, aż zdecydował o obecnej lokalizacji.

IMG_0594

Pałac od przeszło półtora wieku pełni rolę siedziby lokalnych władz. Mimo zmian jakie przeżył, doskonale wkomponowuje się w architekturę tego zakątka Krakowa.