Kościół św. Józefa na Podgórzu


Neogotycka świątynia parafialna dawnego miasta Podgórza. Zbudowana w początku XX wieku, góruje nad całością tej części Krakowa. Znajdujący się przy Rynku Podgórskim kościół miał być ucieleśnieniem stylu zwanego gotykiem nadwiślańskim.

 jozef'

                Patrocinium kościoła

            Postać świętego Józefa – oblubieńca Marii, jest z jednej strony powszechnie znana, a z drugiej niewiele o niej wiadomo. Ewangelie przytaczają życie Józefa 14 razy w 26 wersach jedynie. Dużo więcej miejsca poświęcają mu pisma apokryficzne. Te drugie jednak są przepełnione zbyt dużą ilością legend i nie dają prawdziwego obrazu życia oblubieńca Marii. Ewangeliści Mateusz i Łukasz przypisują mu pochodzenie z rodu Dawida. Jednak bibliści na całym świecie stają po stronie teorii, iż Józef był synem Jakuba, nie pochodził w linii prostej z rodu królewskiego, ale był usynowiony przez Joachima, tym samym prawnie otrzymał wymagany rodowód. Poślubiona była mu córka Anny i Joachima- Maria. Gdy zaś ta zaszła w ciążę, Józef chciał ją opuścić by nie narazić się na pośmiewisko. Cudowny fakt poczęcia wytłumaczył mu Archanioł Gabriel. Józef pozostał przy wybrance i prawnie stał się ojcem Chrystusa. Pismo po raz ostatni wspomina o nim opowiadając o podróży z dwunastoletnim Chrystusem do świątyni jerozolimskiej. Wkrótce potem Józef najprawdopodobniej zmarł. Józefa pochowała małżonka wraz z synem. Mimo, iż w ikonografii przedstawiany jest jako starzec, był młodym mężczyzną w pełni sił.

kosciol2

Ten cieśla z Nazaretu stał się patronem mężów i pracujących. Dzień jego święta ewoluował, aż do lat 50 XX wieku kiedy ostatecznie ustanowiono go na dzień 19 marca, pozostawiając też przy tym dzień święto Józefa w dniu 1 maja jako patrona pracowników. Stał się świętym kościoła powszechnego, a w XVIII wieku trafił do litanii do wszystkich świętych. Szczególną czcią otaczali go między innymi franciszkanie, w swoich kazaniach często do jego postaci odwoływał się święty Bernard ze Sieny, patron Bernardynów i Bernardynek, nic więc dziwnego, że stał się on patronem ich kościoła.

                Historia kościoła

                Współczesna historia miasta Podgórza wiąże się z pierwszym rozbiorem Polski, kiedy to Kraków stał się, w roku 1772, miastem granicznym z monarchią Habsburgów. W dniu 23 lutego 1784 roku cesarz Józef II podniósł nadwiślaną osadę do rangi wolnego, królewskiego miasta. Nadał mu szereg przywilejów, tworząc organizm konkurencyjny dla starego Krakowa. Wkrótce po tym mieszkańcy Podgórza byli dwukrotnie bogatsi od Krakowian, a miasto rozwijało się bardzo prężnie.

W uniwersale cesarskim, czyli akcie lokacyjnym miasta znalazło się zapewnienie o powołaniu miejskiej parafii. Niestety tej jednej obietnicy nie realizowano przez 42 lata, powołano ją dopiero 19 kwietnia 1818 roku. Jednak nie wiązało się to z budową kościoła. Podgórzanie modlili się w niewielkiej kaplicy znajdującej się w budynku rządowym, w pomieszczeniu, gdzie wcześniej znajdował się magazyn mundurów.

Sytuacja ta uległa zmianie dopiero w roku 1832. Wówczas to na Rynku Podgórskim powstał kościół pod wezwaniem świętego Józefa. Został wybudowany według projektu budowniczego miejskiego Franciszka Brotschneidera. Kościół ten, wzniesiony w stylu klasycyzującym, cechował się bardzo prostą konstrukcją, przypominając prostą skrzynię z niska wieżą od frontu. Wyposażono go w sprzęty pochodzące ze zburzonego, w latach 1835-38 kościoła  Wszystkich Świętych w Krakowie. Z tej świątyni przeniesiono drewniany ołtarz główny oraz marmurowe ołtarze boczne.

Świątynia ta okazała się być zbudowana wadliwie i już na początku XX stulecia pojawiła się konieczność rozebrania jej. Do dziś jedyną pamiątką po starym kościele jest wznosząca się na tyłach nowej świątyni murowana dzwonnica z 1879 roku. Gdy stało się jasne, że istniejący kościół grozi zawaleniem, zawiązał się komitet Budowy Kościoła, który w roku 1892 przyjął projekt autorstwa Józefa Kryłowskiego i Ignacego Sowińskiego. Jednak brak środków finansowych nie pozwalał na rozpoczęcie prac przy budowie. I może dobrze się stało, ponieważ przyjęty projekt zakładał wzniesienie skromnego, jednowieżowego kościoła, zdecydowanie mniej imponującego niż obecny.

Ówczesny proboszcz ksiądz Antoni Gruszecki  zwrócił uwagę na wystawiony na wystawie w Pałacu Sztuki w Krakowie projekt architekta Jana Sas -Zubrzyckiego. Projekt ten otrzymał drugą nagrodę w konkursie  na budowę kościoła Chrystusa Zbawiciela w Warszawie. Jak się okazało, koncepcja architekta, miłośnika sztuki średniowiecznej, zainspirowanego budownictwem gotyku i renesansu, trafiła dokładnie w oczekiwania podgórskiego proboszcza.

W 1905 roku został rozebrany stary kościół, a 13 maja tegoż roku miało miejsce poświęcenie i wmurowanie kamienia węgielnego pod nową świątynię. Roboty postępowały bardzo szybko, także 24 października 1909 roku odbyła się uroczystość konsekracji. Zaczęto wyposażać kościół., co trwało do 1914 roku.

                Architektura i wnętrze

                Znajdujemy się na dawnym Rynku Podgórskim. Przed nami, na wzniesieniu znajduję się świątynia, do której prowadzą liczne schody. Bazylikowy, trójnawowy kościół otoczony jest wieńcem kaplic przylegających do naw bocznych i ambitu, czyli obejścia ołtarza. Nawy kościoła przecina transept, którego centrum nakryte jest wieżą, nawiązującą do wyższej wieży Kościoła Mariackiego.

kosciol1

 

Ta neogotycka budowla architektonicznie jest realizacją teorii architekta – Jana Sas – Zubrzyckiego o istnieniu w historii sztuki, takiego kierunku jak gotyk nadwiślański. Sam autor projektu, twierdził, że zrealizował aż sto budynków ucieleśniając swoją teorię. Sas – Zubrzycki, snuł, iż wzdłuż górnego biegu Wisły powstała subkultura architektury gotyku, która miałaby polegać na wznoszeniu budynków z cegły z zastosowaniem ciosów kamiennych do wykonania detali. Kościoły są często dwunawowe. Spotykane są także bazyliki o niezbyt wysokich nawach bocznych. Ich konstrukcję rozwiązywano w sposób uproszczony, z zastosowaniem systemu filaro – szkarpowego. Przypory stawiane przy ścianach nawy głównej wyprowadzano ponad dachy naw bocznych. Najczęściej stosowano także dwudzielne okna i portale. Teoria ta nie spotkała się jednak z ogólną aprobatą środowiska architektów. Była po prostu określeniem jednego w wielu trendów w tak zwanym gotyku krakowskim. Sama strona ideologiczna świątyni ma nawiązywać do katedr francuskich i niderlandzkich, kościołów narodowych, na których fasadach znajdują się posągi władców oraz świętych zrodzonych przez dany naród. Z tego też powodu na fasadzie podgórskiego kościoła znajduje się znaczna ilość rzeźbionych postaci. Są to Święci Polscy.

fasada

Do świątyni prowadzi, trójkarkadowy portyk. Ponad nim znajduję się ostrołukowe okno flankowane dwiema wieżyczkami, których hełmu wieńczą sterczyny. Ponad filarami portyku, n konsolach ustawiono cztery postaci świętych. Patrząc od lewej, dostrzegamy: Suna królewskiego- świętego Kazimierza Jagiellończyka, profesora Akademii Krakowskiej świętego Jana Kantego, siostrę księcia senioralnego Bolesława Wstydliwego- błogosławioną Salomee, która odrzuciła koronę węgierską, oraz świętą Kingę, małżonkę tego samego księcia. Powyżej, tuż przy oknie, odnajdujemy świętego Jana Pawła II i świętego biskupa Zygmunta Szczęsnego- Felińskiego. W niszach wież umieszczono, od frontu, świętych Piotra i Pawła, symbolizujących uniwersalizm kościoła, zaś po bokach patronów Polski: świętych Stanisława i Wojciecha. Autorami rzeźbiarskiej ikonografii fasady są Stanisław Wójcik i Jan Tombiński.

Nad głównym wejściem, znajdującym się w centralnej arkadzie portyku znajduje się tarcza z herbem Sas, odnoszącym się do architekta świątyni i łacińską sentencję : ”sustine”: co znaczy podtrzymuj, nie pozwól upaść.

IMG_1712'

Znajdujemy się w niewielkim surowym przedsionku kościoła, przed nami roztacza się nawa główna. Skręcamy w prawo i kierujemy się do nawy bocznej.

ferreriusz'

Tu zauważamy pierwszą kaplicę poświęconą świętemu Wincentowi Ferreriuszowi. Ołtarz, w którego centrum znajduje się płaskorzeźba patrona powstał w 1917 roku. W niszach bocznych dostrzegamy Świętych Rocha i Józefa. Ponad wszystkimi czuwa anioł z trąbą. W antepedium ołtarza została przedstawiona śmierć Józefa w towarzystwie Marii i Jezusa.

rozancowa'

W kolejnej kaplicy znajduje się ołtarz z 1914 roku poświęcony Matce Bożej Różańcowej. Wewnątrz ołtarza znajduje się postać Matki Boskiej z dzieciątkiem przekazującej różaniec świętym Dominikowi i Katarzynie Sieneńskiej. Wokół głównej sceny przedstawiono rzeźbiony życiorys Marii, a w zwieńczeniu jej koronację przez Trójcą Świętą.

serce'

W prawym ramieniu transeptu znajduje się kaplica Serca Pana Jezusa. Ołtarz pochodzi 1 896 roku i nawiązuje do słów Ewangelii : „Matko oto syn Twój, Synu, oto matka Twoja”. W centralnej części znajduje się Chrystus błogosławiący Marii i świętemu Janowi Ewangeliście.

antoni'

Przy filarze, tuż obok prezbiterium umieszczono ołtarz świętego Antoniego, pochodzący z 1911 roku. W ołtarzu obraz z patronem jest adorowany przez apostołów Andrzeja i Jakuba Starszego, a wieńczy go figura świętego Franciszka.

ambit'

Przechodzimy do ambitu, w którego szczycie znajduje się kaplica Ukrzyżowania, a w niej neogotycki krucyfiks dłuta Zygmunta Langmana. Wizerunek ten jest nawiązaniem do ukrzyżowanego Chrystusa, dzieła Wita Stwosza, jaki znajduje się w nawie bocznej Kościoła Mariackiego.

ambit2'

Dalej w ambicie, na jego surowej ścianie znajduje się płaskorzeźba Wita Wisza przedstawiająca zaślubiny patrona kościoła – świętego Józefa z Panną Marią.

We wschodnim ramieniu ambitu znajduje się wejście do Kaplicy Adoracji. Kaplica Adoracji została ustanowiona na pamiątkę 46 Kongresu Eucharystycznego w 1997 r. dekretem ks. kard. Franciszka Macharskiego a poświęcona przez bpa Jana Szkodonia 16 listopada 1997 roku. W 2009 roku w listopadzie po generalnym remoncie kaplicy, renowacji ołtarza Drogę Krzyżową poświęcił ks. Bp Jan Szkodoń. Tu znajduje się ołtarz neogotycki, drewniany wykonany w 1910/1911 r. przez Wita Wisza, Mariana Krzyka i Jana Józefa Góreckiego. W środkowej części znajduje się obraz MB Nieustającej Pomocy w ozdobnej ramie. Po obu stronach figury: św. Pawła i św. Jana Ewangelisty. Na zwieńczeniu ołtarza pod baldachimem figura św. Szczepana pierwszego męczennika. W Kaplicy Adoracji na podeście ustawiony jest ołtarz soborowy, dekorowany złoconymi kolumnami. W środkowej części ołtarza herb kolejarzy, fundatorów ołtarza MB Nieustającej Pomocy. Na lewej ścianie wisi obraz św. Wincentego Ferreriusza oraz Krzyż. Na prawej ścianie czternaście stacji Drogi Krzyżowej nieznanego autora, płaskorzeźby odlane w brązie. Cenną ozdobą kaplicy są cztery witraże.

Znajdujemy się przed ołtarzem głównym umieszczonym w wydłużonym prezbiterium. Po naszej prawej stronie omawiany już ołtarz świętego Antoniego, zaś po lewej neogotycka ambona z przedstawieniami czterech ewangelistów: Jana, Marka, Mateusza i Łukasza oraz świętymi doktorami kościoła: Ambrożym, Grzegorzem, Hieronimem i Augustynem.

ołtarz2

 

Przed nami ołtarz główny pod wezwaniem Zwiastowania. Jest on  drewniany, wykonany w latach 1908-1909 przez Wita Wisza, Maksymiliana Krzyka i Jana Józefa Góreckiego.

ołtarz1

 

W środkowej części ołtarza stoi kamienna figura św. Jozefa z Dzieciątkiem Jezus wykonana przez Zygmunta Langmana w 1909 r. Z lewej strony pod baldachimem figura św. Elżbiety ze św. Janem Chrzcicielem z Barankiem. Po prawej stronie w analogicznym ujęciu św. Józef z Jezusem Zmartwychwstałym. Na lewym skrzydle tryptyku płaskorzeźbione postacie Zachariasza i Archanioła Gabriela, a na prawym św. Anna z Matką Bożą i Archanioł Michał.
W górnej części zwieńczenia figura Boga Ojca z postaciami Aniołów. Powyżej postacie św. Barbary i św. Katarzyny Aleksandryjskiej w otoczeniu Aniołów.

chor

Gdy się obejrzymy za siebie naszym oczom ukaże się neogotycki prospekt organowy.

nawa bocz

My zaś wracamy do wschodniej nawy kościoła, gdzie znajdują się jeszcze dwie kaplice.

częstochowska'

Pierwszą z nich jest kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej z ołtarzem wykonanym przez Wita Wisza w 1911 roku. Kopię jasnogórskiego wizerunku adorują święci Piotr i Paweł. W mensie ołtarza znajduje się trumna, która była pierwszym miejscem pochówku świętego biskupa Szczęsnego- Felińskiego.

milosierdzia'

Tuż przed wyjściem ze świątyni znajduję się ołtarz Apostołów Miłosierdzia – Jana Pawła II, brata Alberta i Faustyny Kowalskiej. Ołtarz został wykonany w 2014 roku jako wotum wdzięczności Bogu za kanonizację Świętego Jana Pawła II. Dolna część ołtarza neogotycka pochodzi  z 1909 r.
Górna część ołtarz została zaprojektowana przez Jerzego Dobka na wzór innych ołtarzy bocznych w kościele. W ołtarzu w centralnym miejscu jest obraz Świętego Jana Pawła II namalowany na płótnie przez ks. Roberta Kruczka salezjanina. Po bokach figury św. Brata Alberta i św. Faustyny Kowalskiej zaprojektowane i wykonane w drewnie przez Piotra Idziego W górnej części znajduje się obraz Jezusa Miłosiernego namalowany na płótnie przez Urszulę Hojkowską. Prace stolarskie wykonał Jerzy Kasprzyk z Dobczyc. W ołtarzu znajdują się relikwie świętych.

dzwonnica

Wychodzimy ze świątyni. Za kościołem znajduje się dzwonnica. Jest to wolno stojąca budowla, usytuowana jest na skale od strony południowo – wschodniej kościoła, wymurowana z cegły na murze fundamentowym z kamienia w 1879 roku. Motywem powstania obiektu była potrzeba zawieszenia dzwonów, które nie mogły być umieszczone w wieży ówczesnego kościoła ze względu na jego zły stan techniczny. Pierwotnie dzwonnica była wyposażona w trzy dzwony. Dwa z nich zostały zrabowane przez niemieckiego okupanta w czasie II wojny światowej. Pozostał jedynie dzwon „Ignacy” ufundowany w 1931 roku, któremu nadano to imię dla uczczenia prezydenta Ignacego Mościckiego. W latach 2009-2010 miał miejsce generalny remont dzwonnicy. Został wzmocniony i uzupełniony fundament, odnowiona ceglana fasada, wymienione okna i drzwi, wymieniona konstrukcja pod dzwony oraz wykonane nowe przykrycie dzwonnicy takie jak było w XIX wieku.

kamieniolom'

Między kościołem, a dzwonnicą znajduje się kamieniołom „Kamieniołom” im. Jana Pawła II to piwnice pod budynkiem plebanii parafii św. Józefa – budynkiem który w swoich najstarszych fragmentach pochodzi z przełomu XVII / XVIII wieku i wzniesiony został w wyrobisku dawnego kamieniołomu. Pierwotnie stanowił zajazd z gospodą, izbami noclegowymi, stajnią dla koni i wodopojem w podwórku. Z tego okresu pochodzą podziemia, które pełniły funkcje składu towarów, opału, etc. Te podziemne pomieszczenia zostały w większej części wykute w skale wapiennej i przykryte kolebkowymi sklepieniami ceglanymi. Po ustanowieniu parafii budynek zakupiono dla potrzeb plebanii.