Dawna kazimierska fara, główny kościół, powołanego do życia, w 1335 roku, miasta. Wśród krakowskich kościołów, świątynia „Bożego Ciała” wyróżnia się wielkością, znaczeniem oraz architekturą. Należy do grupy gotyckich kościołów zbudowanych w systemie filaro- szkarpowym, który umożliwił wznoszenia kościołów bez stawiania łuków oporowych. Szczególny majestat świątyni widać w jej wnętrzu, gdzie gotyckie kamienne ściany współgrają ze złotem baroku.
Patrocinium kościoła
Pamiątkę ustanowienia Najświętszego Sakramentu Kościół obchodzi w Wielki Czwartek. Jednak wówczas Chrystus rozpoczyna swoją mękę. Dlatego od XIII wieku Kościół obchodzi osobną uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa (zwaną potocznie Bożym Ciałem).
Chrystus ustanowił Najświętszy Sakrament przy Ostatniej Wieczerzy. Opisali to dokładnie wszyscy trzej synoptycy i św. Paweł Apostoł. Kościół od samych początków dawał wyraz swojej wierze w realną obecność Pana Jezusa w Najświętszym Sakramencie i dlatego Eucharystię uczynił centralnym ośrodkiem kultu Nowego Przymierza. Inicjatorką ustanowienia święta Bożego Ciała była św. Julianna z Cornillon (1192-1258). Kiedy była przeoryszą klasztoru augustianek w Mont Cornillon w pobliżu Liege, w roku 1245 została zaszczycona objawieniami, w których Chrystus żądał ustanowienia osobnego święta ku czci Najświętszej Eucharystii. Pan Jezus wyznaczył sobie nawet dzień uroczystości Bożego Ciała – czwartek po niedzieli Świętej Trójcy. Biskup Liege, Robert, po naradzie ze swoją kapitułą i po pilnym zbadaniu objawień, postanowił wypełnić życzenie Pana Jezusa. W roku 1246 odbyła się pierwsza procesja eucharystyczna. Jednak w tym samym roku biskup Robert zmarł. Wyższe duchowieństwo miasta, za namową teologów, uznało krok zmarłego ordynariusza za przedwczesny, a wprowadzenie święta pod taką nazwą za wysoce niewłaściwe. Co więcej, omalże nie oskarżono św. Julianny o herezję. Karnie została przeniesiona z klasztoru w Mont Cornillon na prowincję (1247 r.). Po interwencji archidiakona katedry w Liege, Jakuba, kardynał Hugo zlecił ponowne zbadanie sprawy i zatwierdził święto. W roku 1251 po raz drugi archidiakon Jakub poprowadził ulicami Liege procesję eucharystyczną. Pan Jezus hojnie wynagrodził za to gorliwego kapłana. Ten syn szewca z Troyes (Szampania) został wkrótce biskupem w Verdun, patriarchą Jerozolimy i ostatecznie papieżem (1261-1264). Panował jako Urban IV. On też w roku 1264 wprowadził w Rzymie uroczystość Bożego Ciała. Po raz pierwszy z procesją Bożego Ciała na terenie Polski spotykamy się już w XIV wieku w Płocku i we Wrocławiu. Od wieku XVI wprowadzono zwyczaj śpiewania Ewangelii przy czterech ołtarzach. Istnieje on do dnia dzisiejszego. Od dawna przyjął się zwyczaj, kultywowany do dzisiaj, że lud przynosi do kościoła wianki ziół, które kapłan poświęca w dniu oktawy, po czym lud zabiera je do domu. Zawiesza się je na ścianie, by chroniły od choroby; poszczególne gałązki można też umieszczać na polach, by plony lepiej rosły i by Bóg zachował je od robactwa i nieurodzaju. W niektórych stronach drzewka i gałęzie, którymi był przystrojony kościół i ołtarze w czasie procesji Bożego Ciała, po oktawie zabierano na pola i tam je zatykano. Ich część palono, aby dym odstraszał chmury, niosące grad i pioruny.
Zgromadzenie kanoników Regularnych Laterańskich
Początku zakonu należy szuka na przełomie IV i V wieku, w powstających wówczas wspólnotach klerykalnych. Zakładali je biskupi na terenie Europy i Azji Mniejszej. Jednak największy wkład wniósł biskup Hippony, znajdującej się w północnej Afryce, późniejszy doktor kościoła powszechnego, niejaki święty Augustyn. To właśnie do tej wspólnoty nawiązują kanonicy w sposób najpełniejszy. Wspólnota została zreformowana na soborze laterańskim w roku 1059, stąd też pochodzi drugi człon jej nazwy. Od tej pory głównym ośrodkiem życia zakonnego był watykański Lateran. W XII i XIII wieku zgromadzenie liczyło około 2500 wspólnot. Zakon opiera swoją dyscyplinę na regule opracowanej przez świętego Augustyna. Kanonicy praktykują rady ewangeliczne i życie bez własności służąc kościołowi zajmując się szkolnictwem, szpitalnictwem i duszpasterstwem.
Do Polski zakonnicy przybyli około 1399 roku zakładając ośrodki w Trzemesznie, Kaliszu i Wrocławiu. Do Krakowa przybyli z Kłodzka za sprawą królowej Jadwigi i biskupa Piotra Wysza, zaś przywilej fundacyjny otrzymali od króla Jagiełły 25 marca 1405 roku.
Pełna nazwa zgromadzenia to Zakon Kanoników Regularnych Świętego Augustyna Kongregacji Najświętszego Zbawiciela Laterańskiego.
Historia kościoła.
Według przekazów kronikarza Jana długosza, oraz wiekowej tradycji, kazimierski kościół swoje powstanie zawdzięcza cudownemu ocaleniu Hostii- Chrystusowego Ciała. Stąd też wzięło się jego patrocinium.
W oktawę bożego Ciała w 1347 roku, na krakowski, obecnie nieistniejący, kościół napadli rabusie. Działo się to tuż po wieczornym nabożeństwie. Złodzieje wykradli monstrancję. Uznali, iż jej kunszt jej wykonania oraz złoto z jakiego jest zrobiona przyniesie im wielkie bogactwo. Dotarli aż do Kazimierza by sprzedać ją tamtejszym Żydom. Jednak zorientowali się, iż materiał z jakiego pochodzi to zwykła miedź. Aby nie zostać oskarżonym o świętokradztwo wyrzucili ją do głębokiego bagna we wsi bawół, w pobliżu kościoła świętego Wawrzyńca. Po odkryciu tego rabunku biskup krakowski- Bodzanta zarządził trzydniowy post i procesje wokół kościołów stolicy. Wówczas nad wspomnianym bagnem pojawiły się niebieskie światła. Okazało się, iż to skradziona monstrancja świeci nocą. Uznano to za cud. Hostię wydobyto, wznowiono procesje po krakowskich kościołach tym razem dla uczczenia hostii. Sam król, zaś, zobowiązał się bagno osuszyć i wznieść w tym miejscu kościół ku czci Bożego Ciała. Tyle Długosz. Historia jednak stwierdza jednoznacznie, iż budowę kościoła rozpoczęto w 1340 roku i trwała ona nieprzerwalnie aż do 1387. Wówczas to, po śmierci głównego fundatora, prac zaniechano, mimo wielu hojnych ofiarodawców. We wspomnianym wcześniej 1387 roku oddano do użytku prezbiterium, które konsekrowano dopiero 2 stycznia 1401 roku. W roku 1405 król Jagiełło powierzył kościół Kanonikom Regularnym Laterańskim. Świątynia była gotowa dopiero w połowie XV stulecia. W maju 1556 roku, w czasie wielkiego pożaru Kazimierza, także kościół został częściowo zniszczony. Podobnie było podczas pożaru miasta w grudniu 1594 roku, wówczas to spłonęły m.in. stare organy. Rewolucja we wnętrzach kościoła trwała w latach 1620-1644 staraniem prepozyta Marcina Kłoczyńskiego. W 1655 roku Szwedzi okupujący miasto urządzili w kościele magazyny i stajnię dla koni. Po opuszczeniu Krakowa i Kazimierza przez wojska okupacyjne kontynuowano wielkie prace wewnątrz świątyni. Następca Kłoczyńskiego- Jacek Liberiusz dokonał pełnej barokizacji świątyni, której wygląd w dużej mierze podziwiamy do dnia dzisiejszego. Nie oszczędzili kościoła także Austriacy w czasie przejścia przez Kazimierz w 1795 roku oraz Rosjanie w 1849 roku. Stosunkowo niewiele ucierpiał natomiast kościół w czasie I i II wojny światowej.
Architektura zewnętrzna i otoczenie kościoła.
Budowla powstała w systemie fila aro-szkarpowym, pozwalającym uniknąć stosowania łuków oporowych. Tym samym jej budowa była o wiele łatwiejsza, choć sama bryła została pozbawiona tych urokliwych, wysmukłych i zdobnych elementów architektonicznych, jakie posiadają katedry francuskie czy niemieckie. Kościół spełnia jednak wszystkie wymogi krakowskiej szkoły budowlanej przełomu XIV i Xv wieku. Lekkość i wysmukłość proporcji oraz walory kolorystyczne uzyskano dzięki zastosowaniu kamienia ciosanego i czerwonej cegły w układzie polskim.
Gotycki kościół ma formę trójnawowej bazyliki z wydłużonym prezbiterium, flankowany od zachodu wieżą. Świątynia jest orientowana, czyli zwrócona ku wschodowi, gdzie zamyka ją pięcioboczne prezbiterium. Nawa główna posiada własne źródło światła, w postaci smukłych okien umieszczonych ponad dachami niższych naw bocznych. W samych prezbiterium znajdują się małe okienka, poprzez które udzielano komunii świętej w czasie zarazy, jaka panowała w Krakowie w początku XVIII wieku. Od południa przy budowli stoją dwie gotyckie kaplice: Świętej Anny pochodząca z XV wieku oraz Zwiastowania NMP z wieku XVII.
Od zachodniej strony znajduje się kruchta prowadząca do kościoła, ponad nią okno, a nad nim zespół płaskorzeźb: umierzwiony Chrystus z przebitym bokiem, które krew sączy się do kielicha, po bokach Maria i święty Jan oraz herby: Polski, Litwy, kardynała Fryderyka Jagiellończyka, który konsekrował świątynię i jego matki- królowej Elżbiety Rakuszanki.
Do frontu kościoła przylega wieża, w której przyziemiu znajduje się kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej. Wieża ma 70 metrów wysokości, składa się z sześciu kondygnacji o róznej wysokości. W pierwszym projekcie kościoła planowano wybudowanie dwóch wież flankujących budowlę, jednak z nieznanych przyczyn z idei tej zrezygnowano. Wieżę ukończono w połowie XVI stulecia, jednak jej obecny kształt uzyskała ona dopiero w latach trzydziestych wieku XVII, dzięki prepozytowi Marcinowi Kłoczyńskiemu. Wówczas też nakryto ją manierystycznym hełmem.
Przechodzimy na północną stronę świątyni. Tu znajdują się, przylegające do niej skarbiec i zakrystia, jednak wcześniej widzimy ogrójec i karcery.
Ogrójec powstał w połowie XVII wieku, dzięki zabiegom prepozyta Jacka Liberiusza. Sam zespół zebranych rzeźb gotyckich, jest starszy i pochodzi z przełomu XV i XVI stulecia. Wśród nich dostrzegamy:
Chrystusa modlącego się w ogrodzie oliwnym, któremu zstępujący z nieba anioł podaje kielich goryczy, śpiących apostołów oraz ukrzyżowanie z Marią i świętym Janem. Za tą specyficzną kaplica, w której jeszcze w XVIII wieku odprawiano msze żałobne znajdują się karcery. W nich to w okresie średniowiecza i nawet później zamykano mieszczan prowadzących lubieżne i bezwstydne życie. Karę zawsze stosowano w niedziele, wystawiając skazanych na pogardę innych.
Do kościoła prowadzą trzy renesansowe kruchty, nakryte barokowymi bębnami. Renesansowe są również bramki, znajdujące się w murze okalających kościół. Wokół świątyni do końca XVIII wieku znajdował się cmentarz parafialny, zlikwidowany po wprowadzeniu austriackich przepisów sanitarnych. Pozostałością po pochówkach, są płyty nagrobne wtórnie wmontowane w mur.
Natomiast od wschodu i północy znajdują się budynki klasztorne zakonu Kanoników Regularnych. Budynki były wielokrotnie przebudowywane i zmieniane, jednak swą genezą i najstarszą materią sięgają XV wieku. Klasztor z prezbiterium kościoła łączy arkadowa, trójprzęsłowa loggia. W skrzydle wschodnim, od strony dziedzińca znajduje się manierystyczne obramienie okienne.
Jest to niejako upamiętnienie celi, w której mieszkał święty Stanisław Kazimierczyk.
Wnętrze bazyliki.
Do kościoła wchodzimy przez zachodnią kruchtę. Od razu naszym oczom rzuca się majestat nawy głównej, uzyskany dzięki zastosowaniu kamienia ciosanego podkreślonego czerwienią cegły.
Widok ten potęgują barokowe ołtarze ustawione przy filarach oraz dominujący nad wszystkim złocony ołtarz główny. W kierunku nawy otwierają się cztery ostrołukowe arkady wzniesione na filarach o profilowanych archiwoltach. Stąpamy po posadzce wykonanej z czarnego dębnickiego marmury i białego wapienia.
Nad naszymi głowami znajduje się chór muzyczny, powstały w 1772 roku.
W szafie organowej mieści się 83 piszczałki, co sprawia, iż jest to największy, tego typu instrument na terenie Krakowa. Szafa pochodzi z XVIII wieku, zaś sam instrument z 1957 roku. Jednak pierwsze organy zostały wykonane około 1373 roku przez pochodzącego z Żywca Jana Wanca, który był pierwszym świeckim konstruktorem tych instrumentów. Przez wieki piszczałki były zainstalowane na ścianie prezbiterium, dopiero w XVIII wieku przeniesiono je do nowego chóru.
Wszystkie filary posiadają drewnianą obudowę, z jedynym w Krakowie ornamentem regencyjnym. Na filarach znajdują się barokowe ołtarze, które komponując się z ołtarzami przy łuku tęczowym tworzą teatralną amfiladę prowadzącą do złotego ołtarza głównego. Po lewej stronie, widzimy kolejno:
Świętego Antoniego,
Przemienienie Pańskie (autorstwa Łukasza Orłowskiego)
oraz Michała Archanioła.
Po prawej: Świętego Augustyna adorowanego rzeźbami doktorów kościoła: Ambrożego i Grzegorza Wielkiego,
oraz ołtarz Trójcy Świętej
i Miłosierdzia Bożego, który zastąpił, w 1944 roku, wizerunek świętego Ubalda.
Na filarze mijamy ambonę, powstałą w latach 1744- 1750. Nadano jej kształt łodzi zaopatrzonej w maszt, żagiel i sieci. Projekt ten ma nawiązywać do Ewangelii świętego Łukasza, w której czytamy: „Wszedłszy do łodzi Piotra, zaczął nauczać tłumy”. Ambonę podtrzymują syreny, które są symbolem żądz zmysłowych, ponad nimi delfiny jako droga duszy do wieczności. Na burcie przedstawiono symbole czterech ewangelistów, a zaś przyścienny maszt ma symbolizować Chrystusa.
Stajemy przed łukiem tęczowym. Nad naszymi głowami unosi się zespół barokowych rzeźb, pochodzących z roku 1763, wspartych na drewnianej belce. Ukrzyżowany Chrystus jest adorowany przez uskrzydlone anioły, po bokach- grupa ukrzyżowania- Maria i święty Jan, a pod krzyżem w żałobnej pozie Maria Magdalena opłakuje śmierć mistrza. Po obu stronach ścian widzimy dwa ołtarze. Ich snycerkę wykonano w latach 1623- 1624. W drewnianych suto złoconych ołtarzach umieszczono dwa obrazy Łukasza Porębskiego, których treść odwołuje się do ich wezwań.
Po lewej stronie znajduje się ołtarz Chrystusa Salwatora z figurami Jana Chrzciciela i biblijnego Dawida.
Zaś po prawej Matki boskiej Łaskawej adorowany przez alegorie Panny Mężnej i Panny Mądrej. Oba wizerunki, w XVIII, otrzymały złocone sukienki, którymi nakryto namalowane na desce przedstawienia.
W prezbiterium, po obu jego stronach, znajdują się stalle kanoników. Ich wykonanie i złożenie przypada na lata 1624- 1635.
Bogato zdobione, wykonane z drewna, z licznymi zdobieniami, posiadają w swych zapleckach sceny z życia świętych, związanych z zakonem kanoników, oraz rzeźbione figury świętych i papieży, jakich wydał zakon. Zaraz z nimi znajduje się, pochodzący z tego samego okresu tron prepozyta. W zaplceku tronu znajduje się pozłacana figura Chrystusa Slawatora, zaś w przedpiersiu Obra z wizerunkiem duchowego ojca zakonników- świętego Augustyna.
Ponad stallami, po lewej stronie prezbiterium , znajduje się ganek muzyczny z organowym instrumentem (piszczałki plus szafa) pochodzącym z lat sześćdziesiątych XVII stulecia.
Na ścianach prezbiterium znajduje się szereg obrazów z przedstawieniami świętych zakonników, oraz przedstawienie prepozyta Marcina Kłoczyńskiego i tablica epitafijna Jacka Liberiusza, dwóch twórców barokowej przebudowy świątyni.
Przed nami ołtarz główny. Drewniany, w całości pokryty złotem. Po obu jego stronach, znajdują się dwa mniejszych rozmiarów ołtarze, powstałe w połowie XVII wieku. Po lewej- Matki Boskiej Bolesnej, zaś po prawej- świętej Marii Magdaleny. W XV wieku, nad pierwszym wymienionych, wisiał zegar z cymbałem, który wybijał pełne godziny. Bił na tyle głośno, że słychać go było na pobliskim kazimierskim rynku.
Ołtarz główny, jest widocznym sercem kazimierskiego kościoła. Reprezentuje majstersztyk polskiego snycerstwa połowy XVII wieku. Został wykonany w 1634 roku i zestawiony w latach 1636-1637, przez kazimierskiego rzemieślnika- Baltazara Kuncza. Autor połączył w nim włoską sztukę architektoniczną z niderlandzkimi wzorcami zdobnictwa. Całość tego dzieła jest zwartą koncepcją ideologiczną przedstawiającą historię Bożego Ciała. Można o niej opowiadać na różne sposoby; począwszy od najbardziej widocznych elementów ołtarza, lub odnosząc się do wizerunków świętych i zaprezentowanych przedstawień wykorzystując biblijną chronologię. Ja wybiorę opowieść wedle pierwszego schematu, gdyż wydaje się być bardziej czytelna dla turysty oglądającego ten monumentalny złocony pomnik.
W centrum znajduje się obraz Tomasza Dolabelli- nadwornego malarza króla Zygmunta III Wazy. Obraz przedstawia „Narodzenie Chrystusa czyli pokłon pasterzy” i ma nawiązywać do słów ewangelii świętego Jana, która mówi, że „słowo ciałem się stało”. Dolna część obrazu, jest ciemna, przedstawiona scena rozgrywa się o świcie, tuż po narodzeniu Jezusa, kiedy do groty przybyli pasterze. Powyżej widzimy grupę aniołów łączącą świat ziemski z niebieskim, w którym dominuje Bóg Ojciec, ten który zapowiedział ludziom nadejście Mesjasza. Powyżej, mniejsze przedstawienie ukazujące zdjęcie z krzyża. Sam obraz wyszedł z warsztatu Dolabelli, a nawiązuje do zapisanego w janowej ewangelii: „Wykonało się”. Dzieło Bożego Ciała wieńczy zmartwychwstały Chrystus z chorągwią, ujęty w złoconą figurę stojącą na szczycie ołtarza. To ten, który zgodnie z pieśnią ostatecznie „pokonał śmierć, piekło i szatana”. Po bokach ołtarza, na całej jego wysokości swoje miejsce znaleźli starotestamentowi prorocy, którzy wieszczyli przyjście Mesjasza, a Ezechiel i Jeremiasz mówili wprost o zawarciu nowego przymierza między Bogiem, a Narodem Izraela. Patrząc od góry dostrzegamy, ustawionych parami: Dawid od lewej i Zachariasz po prawej. Poniżej- od lewej Daniel, a po prawej- Jan chrzciciel trzymający krzyż jako znak zbawienia i baranka jako symbol ofiary na nim złożonej. Pod nimi niewielkie sceny obrazujące zapowiedz eucharystii. Natomiast w niszach sąsiadujących z centrum ołtarza widzimy Jeremiasza (po lewej) i Ezechiela (po prawej). Na najniższej kondygnacji znajduje się antepedium z aniołami adorującymi, znajdujące się nad nimi tabernakulum, czyli miejsce przechowywania Bożego Ciała. W drzwiach prowadzących za ołtarz umieszczono dwa wizerunki: świętego Krzysztofa i świętego Józefa w towarzystwie małoletniego Jezusa.
Jak widzimy ołtarz przedstawia idee Bożego Ciała, od zapowiedzi proroków, przez narodzenie, śmierć i zmartwychwstanie.
Opuszczamy prezbiterium i kierujemy się w lewą stronę do nawy północnej, którą wieńczy ołtarz Ukrzyżowanego Chrystusa. Sama rzeźba została wykonana w drzewa hebanowego i umieszczona na tle złoconej blachy przedstawiającej Jerozolimę. Umęczonego opłakuje grupa kobiet, zapewne są wśród nich: Maria i Maria Magdalena. Ołtarz ten był wyjątkowo uprzywilejowany. Nie dość, ze odprawiano przed nim msze żałobne to kolejni papieże obdarzali go licznymi odpustami.
Tuż za ołtarzem znajduje się mauzoleum świętego Stanisława Kazimierczyka. Przyszedł, on, na świat około 1430 roku jako syn Macieja i Jadwigi Sołtysów. Jego ojciec, jako rajcy miasta Kazimierza, mógł pozwolić sobie na kształcenie syna. Stanisław ukończył szkołę parafialna przy kościele Bożego Ciała, a później wydział nauk wyzwolonych na krakowskiej Akademii. Później wstąpił do zakonu i otrzymał, w 1456 roku, świecenia kapłańskie. W Kazimierskim kościele pełnił role spowiednika i kaznodziei. Odznaczał się niezwykła duchowością, był czcicielem świętego Stanisława oraz Matki Boże. Zmarł w powszechnej opinii świętości w dniu 3 marca 1489 roku. Od razu po zgonie widoczny był jego kult, który szybko się rozpowszechniał. W związku z tym kardynał Fryderyk Jagiellończyk zezwolił na podniesienie jego relikwii, pochowanych przy północnej ścianie prezbiterium i przeniesienie ich do specjalnej mensy ołtarzowej i złożenie w zdobnej cyprysowej trumnie. W drugiej ćwierci XVII wieku, w czasie przebudowy kościoła, urządzono Stanisławowi nowe mauzoleum. Specjalne zezwolenie na urządzenie tego miejsca kultu wydał biskup Marcin Szyszkowski w roku 1632. Stanisław został kanonizowany dopiero przez Benedykta XVI 17 października 2010 roku. Ołtarz jaki oglądamy ma formę łuku triumfalnego na zdwojonym cokole. Wykonał go z kamienia pińczowskiego Jan Pfister. W centrum znajduje się alabastrowa płaskorzeźba Madonny z dzieciątkiem- przedmiot kultu Stanisława. Adorują ją dwie alegorię: Miłość wiodącą ku zbawieniu- z barankiem i pielgrzymią laską, oraz grzech- z rózgą i dyscypliną. Znajdujące się w zwieńczeniu figury symbolizują cechy Stanisława zestawione parami; po lewej niewinność i dziewictwo, a po prawej: nadzieję i stałość.
Zaraz za ołtarzem znajdują się niewielkie wotywne obrazki ofiarowane świętemu za łaski, jakie dzięki niemu się stały. Ponad nimi umieszczono obraz przedstawiający świętych krakowskich żyjących w XV wieku. Stulecie to jest nazywane świętym wiekiem Krakowa, w ciągu tego czasu narodziło się tu aż sześciu świętych kościoła katolickiego. Na obrazie umieszczono, od lewej: Michał Giedroyć, Jan Kanty, Stanisław Kazimierczyk, Szymon z Lipnicy, Świętosław Milczący, brakuje jedynie Izajasza Bonera. Mijamy neorenesansową tablicę upamiętniającą słynnego Bartolomeo Berrecciego- obywatela miasta Kazimierza.
W ścianie nawy wmontowane są dwa, niewielkie ołtarze. Niezwykle ciekawa jest ich wielowiekowa struktura, a wzorzec ten powielony jest na większości filarów, oraz w nawie południowej. Mensy ołtarzowe SA gotyckie i pochodzą z XV wieku, ołtarze są o sto lat późniejsze i mają charakter renesansowy, natomiast ich obudowa jest już barokowa. Obrazy umieszczone wewnątrz są autorstwa pochodzącego z Werony Astolfo Vagioli.
Przedstawiają one: Ecce Homo
i świętego Judę Tadeusza. Ponad nimi dwa wielkoformatowe obrazy. „Sąd Piłata” Łukasza Porębskiego z 1626 roku, oraz „Błogosławieni Zakonu Kanoników”.
W przyziemiu wieży znajduje się kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej. Została urządzona w latach sześćdziesiątych X wieku z okazji milenium chrześcijaństwa w Polsce. Wewnątrz znajduje się neorenesansowy ołtarz z wizerunkiem Marii. Kopię ikony jasnogórskiej wykonał Jerzy Witkowski. Wcześniej w tym miejscu znajdowała się kaplica Matki Boskiej Loretańskiej, fundowana w 1470 roku przez prepozyta Jakuba z Wadowic.
Przechodzimy pod chórem muzycznym. Zmierzamy do gotyckiej kaplicy pod wezwaniem świętej Anny. Powstała ona w XV wieku, a jej współfundatorką była druga zona Władysława Jagiełły- królowa Anna Cylejska. Na zworniku sklepienia znajduje się płaskorzeźbiona głowa w koronie. Do dziś wśród historyków istnieje spor czy przedstawia ona samego króla Jagiełłę, czy też jego małżonkę, wspomnianą, Annę z Cilli. Wewnątrz kaplicy znajduje się manierystyczny, złocony, ołtarz pochodzący z 1619 roku, wykonany przez Stanisława Boja Wodkę.
W ołtarzu zaś wizerunek świętej Anny autorstwa Łukasza Porębskiego. W kaplicy pochowany jest, jeden z najznakomitszych obywateli Kazimierza- Bartolomeo Berrecci, architekt kaplicy Zygmuntowskiej i współtwórca wawelskiego zamku. Ma tu swój siedzibę Bractwo Najświętszego Sakramentu i Pięciu Ran Chrystusa. Bractwo działało przy kościele od samego początku, wzmianki o nim pochodzą już z 1347 roku. Stąd też, umieszczenie, w kaplicy barokowych szaf brackich z pasyjnymi malowidłami.
Kolejną, jest kaplica pod wezwaniem Zwiastowania NMP. Prowadzi do niej kamienny renesansowy portal. Kaplica powstała na miejscu wcześniej, gotyckiej mającej wezwanie Wniebowzięcia Marii. Rozebrał ją prepozyt Jacek Liberiusz, i nakazał budowę nowej, wzorowanej na kaplicy Zygmuntowskiej. Miejsce otrzymało nowe patrocinium, a jego konsekracja miała miejsce w 1674 roku.
W ołtarzu głównym znajduje się, malowany na desce, pochodzący z przełomu XV i XVI wieku, wizerunek madonny z dziecięciem. W literaturze określany jako obraz Matki boskiej z Jabłkiem. Madonna, niczym druga Ewa, wybawicielka od grzechu pierworodnego dzierży w dłoni jabłko. Jezus natomiast trzyma kiść winogron, co jej odniesieniem do słów Ewangelii: „Ja jestem drzewem winnym”, eucharystyczną tłocznią. Dodatkowo w obramieniu obrazu znajduje się napis: „Przyjdźcie o mnie wszyscy, którzy mnie pragniecie i najedźcie się owoców moich”. W ołtarzu umieszczono alegoryczne figury odnoszące się do określeń Marii w Litanii Loretańskiej: Arkę Przymierza i Wieżę Dawidową. W kaplicy działa bractwo Literackie. Swojej genezy bractwo doszukuje w życiu Marii i świętego Pawła. Kiedy skazany na karę chłosty, Paweł podróżowała do Rzymu, zatrzymał się w Messynie, na Sycylii, gdzie podjął się pracy kaznodziejskiej. Mówił ludziom o Matce Bożej i o tym, ze ona nadal żyje. Mieszkańcy wysłali do niej poselstwo, aa ta udzieliła im listownego błogosławieństwa. Na pamiątkę listu wystawiono kaplicę Madonny od Listu, przy której powstało owe bractwo. W Polsce należeli do niego umiejący czytać i pisać i modlić się z książeczki. Od samego początku skupiało w swych szeregach czcicieli Marii.
Na ścianie nawy południowej znajdują się dwa kolejne ołtarze z obrazami Astolfo Vagioli.
Są to ołtarze poświęcone królewiczowi Kazimierzowi Jagiellończykowi
oraz Karolowi Boromeuszowi, czcicielowi Bożego Ciała oraz propagatorowi umieszczania tabernakulum w ołtarzach głównych.
Na ścianie widzimy dwa wielkoformatowe obrazy pędzla Tomasza Dolabelli. Był malarz królewski, działający na dworze Zygmunta III Wazy i współpracujący z tutejszymi kanonikami.
Na pierwszym widzimy męczeńską śmierć Tomasza Kantuaryńskiego. Był on biskupem angielskim, skazanym na śmierć przez króla Henryka II w roku 1163. Analogię tego mordu odnaleziono w śmierci krakowskiego biskupa Stanisława, co przyspieszyło prace nad jego kanonizacją.
Drugi obraz przedstawia „Ordo Apostolorum”. Zgodnie z tradycją zakon Kanoników Regularnych pochodzi bezpośrednio od samych apostołów. Stąd w obrazie widzimy podział na strefę niebieską, w której znajduję się Chrystus i dwunastu jego uczniów, oraz na strefę ziemską, gdzie widzimy świętych kanoników.
Nawę południową wieńczy ołtarz świętego Józefa. Wizerunek świętego pochodzi z 1943 roku. Zastąpił on poprzedni poświęcony świętym dziewicom: Barbarze, Apolonii, Agnieszce i Katarzynie. Józefa adorują postaci starotestamentowych kapłanów, spowinowaconych ze sobą: Mojżesza i Aarona.
Południową kruchtą wychodzimy z kościoła na teren dawnego cmentarza. Przechodzimy przez kamienne progi, w których wgłębienia wyżłobił czas.